شماره تماس جهت راهنمایی: 09108350107
پروژه شناسایی اراضی ملی و اثبات طرح دعاوی اراضی منابع طبیعی براساس نظر کارشناس رسمی دادگستری براساس موقعیت UTM یو تی ام با استفاه از GIS و دستگاه GPS
اولین قدم برای شناسایی اراضی ملی تشخصی تشخیص اراضی ملی از مستثنیات و املاک خصوصی اشخاص است. این امر برای حفاظت از اراضی ملی و ممانعت از اتلاف، تجاوز، تصرف عدوانی و تغییرکاربری در اراضی ملی ضروری است. لذا، در قوانین و آئین نامه های اجرائی مربوط به اراضی ملی،تشریفات و ضوابط قانونی خاصی جهت تشخیص اراضی ملی از مستثنیات وضع شده است. آگاهی از این مقررات امکان عملی و قانونی مهمی جهت احقاق حقوق مالکیت اشخاص و دولت ایجاد می کند. در این مقاله به بررسی قوانین و روشهای تشخیص مستثنیات از اراضی ملی و مرجع تشخیص اراضی ملی از مستثنیات خواهیم پرداخت. هر چند با توجه به وسعت و پیچیدگی بالای مقررات مربوط به اراضی ملی و ممانعت از تضییع حقوق مالکیت اشخاص بهره مندی از خدمات وکیل متخصص اراضی ملی امری لازم و ضروری است.
محتویات این مقاله
قانون تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
مستثنیات اراضی ملی و منابع طبیعی چیست؟
نقشه UTM تفکیک مستثنیات از اراضی ملی
ملاک تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
شیوه تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
روشهای تشخیص مستثنیات (کشاورزی و زراعی) از اراضی ملی (جنگلی و مرتعی)
استفاده از عکس های هوایی برای تشخیص اراضی ملی و مستثنیات
مرجع صالح جهت تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
قانون تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
تشخیص در لغت به معنای تمیز دادن یا سوا کردن چیزی از چیز دیگری است. در مبحث اراضی ملی به فرآیند مشخص کردن اراضی ملی از مستثنیات تشخیص اطلاق می شود. در این فرایند، پس از انجام مراحل تشخیص، نظر مرجع تشخیص اراضی ملی از مستثنیات مبنی بر ملی یا مستثنیات بودن زمین (اراضی مستثنیات) در قالب برگه ای با عنوان برگ تشخیص که یک سند رسمی است تنظیم و اعلام می گردد. نتیجه اینکه با انجام تشخیص، مالکیت دولت نسبت به اراضی ملی مستقر و متعاقب آن اسناد مالکیت سابق ابطال و سند مالکیت جدید بنام دولت صادر می شود.
مستثنیات اراضی ملی و منابع طبیعی چیست؟
مستثنیات جمع استثنا به معنای جدا شده یا تفکیک شده است و در اصطلاح حقوقی به معنای جدا کردن یا تفکیک چیزی است از اصل آن. براساس ماده 1 قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع کشور، عرصه و اعیانی کلیه جنگل ها و مراتع و بیشه های طبیعی و اراضی جنگلی درشمول اراضی ملی قرار گرفته است که از شمول این اراضی بخشی در قالب مستثنیات اراضی ملی (اراضی مستثنیات) از شمول قانون ملی شدن خارج و کماکان درمالکیت اشخاص باقی مانده است. در نقشه های یو تی ام اراضی ملی و مستثنیات تنظیمی توسط مامور تشخیص این تفکیک اعمال و ضمیمه برگ تشخیص می گردد. نقشه مستثنیات نقشه هایی هستند که بطور دقیق مختصات مکانی حدود اراضی ملی و اراضی با مالکیت اشخاص را نشان می دهند. این نقشه ها برمبنای دانش جغرافیایی و فنون ژئومورفولوژی و GIS تهیه و تنظیم می شوند. لازم به توضیح است که زمین هایی که اراضی ملی تشخیص داده شوند در مالکیت اداره منابع طبیعی خواهد بود ولی زمین هایی که مستثنیات تشخیص داده شوند در مالکیت افراد و بطور خصوصی در تملک اشخاص در خواهد آمد.
نقشه UTM تفکیک مستثنیات از اراضی ملی
نقشه UTM تفکیک مستثنیات از اراضی ملی یک نقشه مکانی است که با توجه به برداشت محلی موقعیت یو تی ام زمین و عوارض اطراف آن با استفاده از دستگاه GPS، و همچنین بررسی جوانب اقتصادی اجتماعی سکونتگاه های روستایی و شهری اطراف، و همچنین خصوصیات ناهمواری ها و توپوگرافی محل تهیه می شود. مهمترین محتویات نقشه UTM مستثنیات و اراضی ملی عبارتند از:
1. پهنه های جنگلی محاط در زمین های زراعی که در اراضی جنگلی شمال کشور و در محدوده اسناد مالکیت رسمی اشخاص واقع شده باشد مشمول مقررات ماده یک تصویب نامه قانونی نیستند، ولی بهره برداری از آنها تابع مقررات عمومی قانون جنگل ها و مراتع است. این مورد به معنی زمین جنگلی است که زمین های همسایه آن همه زراعی هستند. (مستندا به تبصره 2 ماده 3 قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع)
2. عرصه و محاوط تاسيسات و خانه‌هاي روستايي و همچنين زمين‌هاي زراعي و باغات واقعه در محدوده اسناد مالکيت جنگلها و مراتع که تا تاريخ تصويب اين قانون احداث شده‌اند، مشمول ماده يک اين قانون نخواهند بود. ادارات ثبت مجازند با تشخيص و گواهي سازمان جنگلباني ايران اسناد مالکيت عرصه و اعياني جداگانه براي مالکين آنها صادر نمايد. جاهایی که بر روی تصاویر ماهواره ای و اسناد مربوطه ملک شخص یا مالک زمین مشاهده شود. ( مستندا به تبصره 3 ماده 3 قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع)
3. مراتع غير مشجري که با توجه به قانون اصلاحات ارضي مصوب سال 1340 در سهم اشخاص قرار گرفته و همچنين مراتع غير مشجري که در تاريخ تصويب اين قانون يا بعداً به موجب اسناد مالکيت يا آراي قطعي محاکم قضايي يا هيأت‌هاي رسيدگي به املاک واگذاري در محدوده املاک مزروعي قرار گرفته يا بگيرند مشمول مقررات اين قانون نخواهد بود. ( مستندا به بخش ب بند 2 ماده 4 قانون ملی شدن جنگل ها)
4. وفق ماده 63 قانون حفاظت و بهره برداری، مساحت محوطه‌ها و ساختمانها و تأسیسات در منابع ملی شده که تا قبل از تصویب ملی شدن جنگلها احداث شده‌اند تا بیست برابر مساحت زیر بنا بعنوان مستثنیات اراضی ملی محسوب خواهد شد. این عوارض بر روی عکس های هوایی سال 1334 و سال 1347 و همچنین نقشه های توپوگرافی مقیاس 1:50000 کشوری قابل تشخیص و قابل استناد خواهند بود.
لازم به ذکر است که با وجود اینکه در موضوع اراضی مستثنائات از مقررات قانون ملی شدن، مالکیت خصوصی اشخاص بر آن زمین ها کماکان باقی می ماند، ولی حدود مالکیت اشخاص محدود شده و مالک تنها می تواند در جهت زراعت یا چرای دام ها از این مراتع استفاده کند و حق تبدیل یا تغییر کاربری این اراضی را ندارد. در صورتی که مالک بدون دریافت مجوز از مراجع قانونی از این قانون تخلف نماید، با احراز موضوع در کمیسیون ذی صلاح، مالکیت وی از بین رفته و مالکیت دولت بر آن مجددا مستقر می گردد.
ملاک تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
در خصوص تشخیص اراضی ملی از مستثنیات و نتیجتا اثبات مالکیت اراضی ملی اولین قدم تعیین مبنا و ضابطه تشخیص است. به عبارت دیگر، به استناد صدر ماده 2 قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی مصوب 1371 و ماده 2 آئین نامه اجرائی 16/12/1371 آن، ضابطه و ملاک تشخیص منابع ملی و مستثنیات قانونی آن، بر اساس تعاریف تصریح شده در قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع مصوب 25/05/1346 اراضی ملی (جنگل،مرتع،بیشه های طبیعی ،اراضی جنگلی ) خواهد بود. در این مورد، مراجع ذی صلاح با رعایت تعاریف اعلامی اشاره شده موظف به اتخاذ تصمیم است.
برای اثبات این موارد از فنون ژئومورفولوژی و دانش جغرافیا با استفاده از تفسیر عکس های هوایی دهه 30، دهه 40 و دهه 50 مانند عکس هوایی سال 1334 و سال 1347 و همچنین نقشه های توپوگرافی مقیاس 1:50000 کشوری استفاده می شود. این مستندات می تواند گواهی برای اثبات شواهد از طرف ادارات منابع طبیعی و وکلای امور ملکی باشد.
شیوه تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
مامور تشخیص به موجب دستورالعمل مربوط به امور شناسایی، تشخیص، ممیزی و تملک اراضی ملی و دولتی نسبت به اعمال روش تشخیص مستثنیات از اراضی ملی (روشهای تشخیص اراضی ملی از کشاورزی) اقدام می نماید. مراحل شناسایی توسط مامور تشخیص مستثنیات اراضی ملی به شرح زیر است.
1. تهیه نقشه یا کروکی از منطقه مورد بازدید
2. تحقیق و پرسجو از مطلعین محلی و معتمدین و همسایگان ملک در خصوص زمان پیدایش آثار موجود در طبیعت چون باغ، مزرعه و تاسیسات
3. در صورت وجود مستحدثات (ساختمان ها، آغل ها، یا انبارهای علوفه) تعیین تاریخ احداث آن بهمراه دلایل اثباتی آن در برگ بازدید مرقوم می شود.
4. تنظیم گزارش و اظهارنظر در خصوص منطقه مورد بازدید و تسلیم به واحدی ذیصلاحی که او را مامور بازرسی نموده است.
5. استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک در خصوص سوابق عرصه منطقه مورد نظر و احراز آخرین وضعیت ثبتی آن.
6. استعلام از اداره کشاورزی برای اینکه بداند در اجرای قانون اصلاحات ارضی این ملک دارای سابقه ثبت نسق زراعی بوده است یا خیر.
7. در پایان، با انجام دادن مراحل فوق مامور تشخیص با جمع بندی ادله لازم از مستندات و دلایل کارشناسی، نظر خود را مبنی بر ملی یا مستثنیات بودن ملک مربوطه در قالب برگ تشخیص اعلام می نماید.
روشهای تشخیص مستثنیات (کشاورزی و زراعی) از اراضی ملی (جنگلی و مرتعی)
در جهت نقض رای ملی بودن اراضی و اثبات مالکیت اراضی ملی می بایست سابقه احیای زمین قبل از تصویب قانون ملی شدن جنگلهای کشور در تاریخ 27/10/1341 باشد. با عنایت به گذشت سالیان متمادی و تغییرات متعدد صورت گرفته در کاربری زمین ها تشخیص نوعیت زمین و سابقه احیای آن امری تخصصی و فنی است. در این فرایند تشخیص می بایست از فنون فوتوگرامتری و تفسیر عکس های هوایی با دانش جغرافیایی استفاده کرد. قابلیت احراز این با ارائه مستندات کافی انجام می شود.
در جهت اثبات سابقه احیای مذکور می توان از دلایل زیر در اعتراض به تشخیص اراضی ملی استفاده نمود.
· زمین مورد دعوا، عرفا به عنوان زمین کشاورزی (زراعی یا باغی) مورد استفاده بوده یا مرسوم و شناخته شده است.
· زمین مورد نظر بصورت طبیعی یا در عمل در داخل مجموعه اراضی زراعی منطقه یا روستا واقع شده باشد.
· توجه به عملیات تحجیر (سنگ چین یا پرچین بودن دور زمین) از جمله تعیین حدود زمین، احداث چاه، نهر، قنات که دلالت بر احیا نماید.
· در مواردی که زمین مسطح شده (کرت بندی) باشد و برای فعالیت های زراعی یا باغی آماده سازی شده و یا مورد استفاده باشد.
· بازشناسی و اثبات اینکه کانال یا جوی های آب قدیمی در محل ملک فعال بوده یا آثار فعالیت آنها جهت آبیاری مزارع در گذشته قابل رویت یا احراز باشد.
· زمین دارای شیب نامتعارف و تند نباشد (شیب باید کمتر از 30 درجه باشد) و عرفا و در عمل بعنوان زمین زراعی یا دیمزار استفاده می شود. با استفاده از فنون ژئومورفولوژی سنجش شیب زمین بصورت میدانی و در برنامه های GIS انجام می شود.
· ارائه دلایلی دال بر وجود بناهای قدیمی و یا بناهای وابسته به فعالیت های کشاورزی و باغی همچون خانه باغ، آغل و گاش دامداری، آب انبار، چاه و قنات و امثال اینها که دلالت بر سابقه احیا و فعالیت در گذشته یا حال دارند.
· اثبات اینکه آثار زراعت یا باغبانی در گذشته یا حال در ملک مورد دعوا موجود است.
· استفاده از عکسهای هوایی محل مورد نظر با استفاده از ابزار استرئوسکوب و با تفسیر جغرافیایی (ارتباط عناصر مختلف در تصویر باهمدیگر) در جهت اثبات آثار احیایی.
· تحویل نقشه های توپوگرافی 50 هزارم که زمین مورد نظر بر روی آن در محل اراضی زراعی (با رنگ زرد) واقع شده باشد.
· توجه به سن درختان قدیمی که گواه بر قدمت بالای احیای زمین یا باغ به ویژه در باغات دیم و اراضی شیبدار است.
· ارائه اسناد و مبایعه نامه های عادی یا رسمی که دلالت بر زمان احیای زمین یا سال ساخت بناها یا مستحدثات نماید یا نوع فعالیت زمین مورد نظر را احراز کند.
چند نکته درباره روش های تشخیص فوق لازم است توضیح داده شود. در بیشتر روش های تشخیص اراضی ملی از کشاورزی استفاده از عکس های هوایی و نقشه های توپوگرافی لازم است. تفسیر عکس های هوایی با دانش جغرافیایی به منظور درک ارتباط عوارض مختلف باهمدیگر و استفاده از برنامه GIS به منظور جانمایی زمین با سیستم مختصات UTM ضروری است. تنها راه تشخیص اراضی ملی از مستثنیات تفسیر اسناد براساس ارزیابی های جغرافیایی محل است که به مامور کمک می کند ارتباط شرایط جمعیتی محل، خصوصیات روستا یا شهر بودن محدوده، وضعیت اشتغال اهالی محلی، و جغرافیای تاریخی سکونتگاه های اطراف را درک نماید. لازم به ذکر است که کارشناس تشخیص بدون دانش جغرافیای طبیعی و ژئومورفولوژی غیرممکن است که بتواند تشخیص درستی از اراضی ملی و مستثنیات داشته باشد چرا که تمام عوارض در یک زمین در یک ارتباط سیستمی با برهم کنش همه عوامل بروز و ظهور می یابند. در اراضی شیب دار هرگز عوارض در مکان هایی که روی عکس هوایی و نقشه مشاهده می شوند قرار ندارد. شیب زمین و ناهمواری ها بسته به نوع لندفرم ها عجوجاتی در عکس های هوای و نقشه های توپوگرافی به وجود می آورد که در بازرسی ها و تحلیل هایی با دقت کمتر از یک متر بسیار اثرگذار است. لذا، استفاده از دانش ژئومورفولوژی در سطح بسیار تخصصی تنها روش برای جانمایی و تفکیک دقیق عوارض سطح زمین های شیب دار و ناهموار است. این موضوع در ایران که یک کشور کوهستانی و ناهموار است اهمیت به مراتب بیشتری می یاید. ایران نسبت به تمامی کشور های همسایه و همچنین کشور های امریکایی و اروپایی که از دانش ژئومورفولوژی برای تفسیر و جانمایی عکس های هوایی و ارزیابی نقشه های تاریخی استفاده می کنند، نیاز بسیار بیشتری به استفاده از فنون ژئومورفولوژی در تفسیر عکس هوایی و جانمایی نقاط یو تی ام دارد.
با در نظر گرفتن اینکه زمان و فصل های مختلف عکس برداری و نقشه برداری هوایی نتایج مختلفی را ممکن است ایجاد نماید، بر همین اساس در جهت بهره برداری از محتویات عکس ها و نقشه های هوایی توجه به زمان عکس برداری و نقشه برداری حائز اهمیت است.
استفاده از عکس های هوایی برای تشخیص اراضی ملی و مستثنیات
استفاده از عکس های هوایی برای تشخیص اراضی ملی و مستثنیات یکی از فنون کلیدی برای تفکیک مستثنیات و اراضی ملی است. در تفسیر عکس های هوایی با دقت سانتیمتری، لازم است به ترتیب زیر عمل شود.
1. استخراج اطلاعات ساعت دقیق عکس برداری، زاویه کانونی عکس، و ارتفاع پرواز هواپیما براساس شماره پروژه عکس برداری
2. استخراج مختصات چهارگوشه عکس هوایی از روی اندیس (ایندکس) عکس هوایی و تبدیل آن به مختصات یو تی ام متریک
3. استخراج زاویه تابش خورشید و ارتفاع خورشید براساس اطلاعات روز عکس برداری که قبلا استخراج شده بود.
4. جانمایی اولیه عکس با توجه به مختصات اندیس چهارگوشه علامت گذاری شده روی عکس
5. دریافت نقشه DEM یا مدل رقومی ارتفاعی از محل و تبدیل مختصات DEM به واحد متریک UTM
6. تولید نقشه شیب محل با استفاده از مدل رقومی ارتفاع
7. تولید نقشه انحنای شیب با استفاده از مدل رقومی ارتفاع (تعیین شتاب تغییرات شیب در دامنه های مختلف) با درنظر گرفتن اینکه خصوصیات ارتفاعی محل در فاصله زمانی عکس برداری و تولید لایه DEM تغییرات قابل توجهی نداشته باشد.
8. پیاده سازی عکس هوایی بر روی نقشه شیب و انحنای زمین
9. محاسبه اختلالات ناشی از تفاوت فاصله های افقی و فاصله های سه بعدی
10. رفع خطا ها با مدل سازی معادلات در GIS
11. تولید عکس هوایی سه بعدی از زمین با درجه خطای RMSE کمتر از 10 سانتیمتر
12. تدقیق مختصات زمین بر روی عکس هوایی تاریخی با استفاده از عوارض معلوم روی عکس و مختصات یو تی ام امروزی همان عوارض روی زمین
13. تصحیح ژئورفرنس روی عکس هوایی با رتوش کاری عکس و لایه های زیرین
14. ارزیابی دقت با استفاده از اعتبارسنجی چندجمله ای در ArcGIS
15. اصلاح خطا ها برای رفع اثرات ارتفاعات محلی و مماس سازی عکس با DEM تولید شده با برداشت نقاط ارتفاع محلی
تمامی این موارد نیازمند درک تخصصی دانش ژئومورفولوژی با استفاده از فنون فوتوگرامتری و کدنویسی پایتون در GIS است. با این مهارت ها و دانش اقدام به پیاده سازی یو تی ام دقیق زمین بر روی عکس هوایی می شود که نتیجه آن جانمایی موقعیت مستثنیات و اراضی ملی با دقت کمتر از 10 سانتیمتر است. با اینحال لازم به ذکر است که همیشه خطای در حدود کمتر از 10 سانتیمتر می تواند در جانمایی های ملکی روی عکس های هوایی وجود داشته باشد. این امر با توجه به ناهمواری های شدید کشور کوهستانی ایران اهمیت به مراتب بیشتری می یابد.
مرجع صالح جهت تشخیص اراضی ملی از مستثنیات
اکنون برابر با ماده 2 قانون حفظ و حمایت از منابع طبیعی و ذخائر جنگلی کشور مصوب 1371/07/05 مرجع تشخیص منابع ملی و مستثنیات وزارت جهاد سازندگی (جهاد کشاورزی فعلی) است. این نهاد از طریق سازمان جنگل ها و مراتع کشور به اعمال تشخیص اقدام می نماید. تشخیص ملی شدن اراضی، قابل اعتراض در کمیسیون ماده واحده منابع طبیعی و متعاقبا دادگاه های عمومی حقوقی و تجدید نظر استان محل وقوع ملک می باشد.
مجموعه فوری آموز می تواند شما را در این زمینه بطور رایگان راهنمایی کند. در صورتی که سوال یا ابهامی در این خصوص دارید می توانید در کامنت ها سوالات خود را مطرح کنید و یا با شماره های پشتیبانی وبسایت فوری آموز تماس بگیرید.
