برنامه ریزی شهری چیست؟
ایده برنامه ریزی شهری ازکجا شروع شد؟
کاربرد فناوری GIS در برنامه ریزی شهری
کاربرد نقشه های تاریخی در برنامه ریزی شهری
از نظر تئوری، برنامه‌ریزی شهری فرآیندی از توسعه راه‌حل‌هایی است که هدف آن بهبود یا اصلاح مجدد یک منطقه شهری موجود و همچنین ایجاد شهرنشینی جدید در یک منطقه خاص است. برنامه ریزی شهری به عنوان یک رشته از دانش جغرافیا و به عنوان یک روش عمل، به فرآیندهای تولید، ساختاردهی و تصاحب فضای شهری می پردازد. از این حیث، هدف اصلی آن اشاره به اقداماتی است که باید برای بهبود کیفیت زندگی ساکنان شهری انجام شود، از جمله مواردی مانند حمل و نقل، امنیت، فرصت های دسترسی و تعامل با محیط طبیعی. این برهم کنش ها می بایست نهایتا منجر به رفا شهروندان شهر مورد نظر شود.
بنابراین در فرآیند برنامه ریزی شهری با مشکلات ناشی از شهرنشینی از جمله آلودگی، ترافیک، فضاهای خالی شهری، اثرات زیست محیطی برخورد می شود که در شرایط کنونی که در مورد آینده شهرها و آرمان های شهرها بسیار بحث می شود، ضروری است. پایداری و تحرک به عنوان راهی برای مبارزه با تغییرات آب و هوایی مورد توجه قرار می گیرند. در این فرایند ارتباط متقابل محیط طبیعی و جامعه انسانی در جهت سازنده و مفید برای هر دو طیف بسیار مهم است.
برنامه ریزی شهری اساساً یک فعالیت چند رشته ای است که می تواند علاوه بر برنامه ریزان شهری، روی جامعه شناسان، مورخان، اقتصاددانان، جغرافیدانان نیز حساب کند. در این فرآیند ، مقامات محلی فعال در این حوزه شامل دولت، شرکت های خصوصی یا سازمان های بین المللی می شوند. تا جایی که به یک دولت مربوط می‌شود، برنامه‌ریزی شهری می‌تواند سندی را ایجاد کند که شامل تمام مبانی و قوانین توسعه یک منطقه باشد، آنچه ما به عنوان طرح جامع و طرح تفصیلی شهر می‌شناسیم.
ایده برنامه ریزی شهری ازکجا شروع شد؟
ایده شهرسازی از نخستین نشانه های تمدن وجود داشت. ایده شهرسازی از اولین زمان هایی که نشانه های تمدن مشاهده شد در تاریخ موجود است. به عنوان مثال، در یونان باستان، تئوری ها و ایده هایی در مورد استفاده ایده آل از زمین و موقعیت جاده ها و ساختمان ها، و همچنین در تمدن های پیش از کلمبیا، که شهرهای خود را با توجه به برنامه ریزی شهری با سیستم های فاضلاب و آب جاری ساخته بودند، توسعه یافتند. با این حال، مفهوم آن تنها در قرن 19 رسمی شد، در نتیجه انقلاب صنعتی که پویایی جدیدی را به محیط شهری آورد و تقاضا برای طراحی واضح برای عملکرد شهرها را ایجاد کرد. انقلاب صنعتی موجب دگرگونی مفهوم جدیدی از برنامه ریزی شهری شد.
در این دوره بود که برخی از نمونه های معروف ظاهر شد که یکی از اولین نقاط عطف مهم آنچه “شهرسازی” نامیده می شد. طرح ایجاد شده توسط مهندس و برنامه ریز شهری، مانند شهرسازی تهران، شهرهای یزد، شهرهای بهم تنیده مازندران که برخاسته از فوریت دگرگونی شهر، از ایدئولوژی «شهرسازی انسان‌گرا» پیروی می‌کند. در این الگو برنامه ریزان شهری با هر عنوانی اقدام کردند تا خیابان‌ها را باز کنند، نیاز به مناطق سبز در داخل بلوک‌ها، تعیین حداکثر ارتفاعات و اطمینان از امکانات اجتماعی در فواصل معین، و همچنین دور کردن مناطق صنعتی از مرکز شهر را در برنامه ها لحاظ کردند. همه موارد فوق نشانه های تفکر برنامه ریزی شهری مدرن در زمان های مختلف از دوره قاجار تا به امروز است.
در همان زمان، بازسازی شهری پاریس (1954) به فرماندهی شهردار ژرژ اوژن هاوسمان نیز برجسته شد. به درخواست ناپلئون سوم و به بهانه سلامتی، به دلیل شیوع بیماری های همه گیر، بلوارهای عریضی که در کنار آن ساختمان های معمولی نئوکلاسیک قرار داشتند افتتاح شد و به آن ها دوربرگردان ها، بناهای تاریخی و پارک ها افزوده شد. تغییر جسورانه ای که از یک سو حمل و نقل، سرویس بهداشتی و اوقات فراغت را بهبود بخشید. از سوی دیگر این فرایند برنامه ریزی با افزایش تفکیک، قیمت مسکن را افزایش داد. پاریس نمونه ای است که رابطه بین برنامه ریزی شهری و اهمیت آن را در ساختار پویایی شهرها برجسته می کند.
در قرن بیستم، با ظهور جنبش مدرن، برنامه ریزی شهری نیز شروع به ایفای نقش ایجاد شهرهای جدید از ابتدا کرد. در بحث در مورد اینکه چگونه می توان شهرهای کاربردی تر را توسعه داد، نقش منشور آتن (1933) در نتیجه چهارمین کنگره بین المللی معماری مدرن (CIAM) برجسته می شود. سند نوشته شده توسط لوکوربوزیه شکل جدیدی از برنامه ریزی شهری را توصیه می کند که شهر را به مناطق مسکونی، اوقات فراغت و کار تقسیم می کند، قوانینی که در طرح آزمایشی ساخت برازیلیا در سال 1950 توسط لوسیو کوستا و تا زمانی که به اجرا درآمد. امروزه یکی از بزرگترین الگوهای شهر مدرنیستی در جهان است.
کاربرد فناوری GIS در برنامه ریزی شهری
در سال های اخیر استفاده از فناوری های بسیار پیشرفته GIS نقش بسیار پررنگی در افزایش اثربخشی و کارایی برنامه های شهری داشته است. فناوری های اطلاعات جغرافیایی در اکثر شهرداری های کشور ایران و شهرداری های جهان تحولی شگرف در برنامه ریزی شهری و مدیریت و تصمیم گیری شهری ایجاد کرده است.
کاربرد نقشه های تاریخی در برنامه ریزی شهری
در فرایند برنامه ریزی و تهیه طرحی برای تغییر از وضعیت کنونی به وضعیت موجود یکی از مهمترین نقشه ها استفاده از اطلاعات تاریخی شهر است. نقشه های تاریخی یکی از مهمترین ابزارهای برنامه ریزان شهری در تهیه طرح ها و برنامه های آینده شهر در نظر گرفته می شود. این نقشه ها از طریق فناوری های سیستم اطلاعات جغرافیایی توسعه می یابد.
همانطور که در مثال های بالا می بینید، احکام حاکم بر برنامه ریزی شهری با به وجود آمدن چالش ها و تغییرات جدید در تفکر تغییر می کنند، بنابراین شهرها تحت تحلیل دائمی هستند. اگر دهه‌ها پیش تمرکز برنامه‌ریزی شهری ایجاد شهرهای جدید بود، امروزه شیوه کار به شدت تغییر کرده است. در حال حاضر، چالش اصلی کار با زیرساخت‌های موجود به منظور ایجاد شهرهای تاب‌آورتر و پایدارتر است که باعث ارتقای ملاقات بین ساکنان و ارتباط مجدد با طبیعت می‌شود. در ایران تاریخچه برنامه ریزی شهری به دوران امپراتوری هخامنشیان بر میگردد. شهرسازی مدرن و برنامه ریزی شهری در قالب برنامه های مدون برای توسعه بخش های مسکونی، صنعتی، تجاری، فضا سبز، و حمل و نقل به دوران قاجار برمی گردد. البته قبل تر این برنامه ها وجود داشت ولی در دوره قاجار آغازی مدون داشت. در دوره پهلوی نیز برنامه ریزی برای شهرها بطور گسترده انجام شد و طرح های توسعه بخش های مختلف شهر برای اهداف مختلف صنعتی، تجاری، مسکونی و غیره در شهرهای ایران شدت گرفت. بعد از انقلاب اسلامی برنامه ریزی شهری بطور جدی در مجامع دانشگاهی مورد توجه قرار گرفت و مدیریت شهری در بیشتر شهرهای ایران براساس برنامه های مدون و طرح های مصوب به اجرای در آمد. نتیجه اقدامات توسعه شهرهای ایران از بافت های سنتی به شکل مدرن امروزی است.
