تحلیل مخاطرات هیدروژئومورفولوژی به منظور تعیین پهنه های آسیب پذیر سکونتگاهی در حوضه های تالار و تجن

در زیر خلاصه رساله دکتری با عنوان تحلیل مخاطرات هیدروژئومورفولوژی به منظور تعیین پهنه های آسیب پذیر سکونتگاهی در حوضه های تالار و تجن که در سال 1396 آمده است که توسط دکتر محمدعلی نظام محله در دانشگاه تهران انجام شده است. این رساله با درجه عالی در دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران دفاع شده است. یافته های پژوهشی این تیم تحقیقاتی ابعاد مختلف علوم مکانی را از جنبه های ویژگی های محیط طبیعی سیاره زمین و ارتباط متقابل آن با شرایط جوامع انسانی که بر روی آن زیست می کنند، مورد بررسی قرار داده است. لذا، یافته های این تیم تحقیقاتی دانشگاه تهران با بررسی ارتباط متقابل خصوصیات محیط طبیعی با شرایط زندگی جوامع انسانی، دستاوردهای مدیریت و برنامه ریزی محیطی را از دیدگاه متفاوتی تحلیل نموده است. این مطالعه از روش های تحلیل های مکانی با برنامه نویسی پایتون و تحلیل های آمار استنباطی توانسته است این ارتباط متقابل زندگی جامعه انسانی را با محیط طبیعی با رویکرد برنامه ریزی محیط و مدیریت زمین مورد بررسی قرار دهد. از دستاورد های این پژوهش همچنین می توان به کاربردهای مدیریتی و اقتصادی اجتماعی آن برای ساکنان تمام مناطق مسکونی اشاره کرد.

چکیده

این مطالعه به تحلیل مخاطرات هیدروژئومورفولوژی با هدف تعیین پهنه­های آسیب­پذیر سکونتگاهی در حوضه­های تالار و تجن پرداخته است. تغییرات امروزی در فناوری و سبک زندگی از یک سو و نیز تغییرات محیطی سیاره زمین از سوی دیگر نسبت به گذشته منجر به افزایش شدت و فراوانی مخاطرات طبیعی شده است. این امر می­تواند خسارات جانی و مالی فزاینده ای را در جوامع انسانی منجر شود. حوضه­های تالار و تجن واقع در دامنه شمالی البرز تا ساحل دریای خزر همه ساله شاهد خسارات قابل توجه ناشی از مخاطرات هیدروژئومورفولوژی در سکونتگاه­ها و زیرساخت­های این منطقه است. هدف این مطالعه بررسی ارتباط بین عوامل و پدیده­های ژئومورفولوژی از نظر دو مخاطره سیل و زمین لغزش و تعیین پهنه­های آسیب­پذیر سکونتگاهی است. برای این منظور از تصاویر ماهواره­ای، نقشه­های توپوگرافی و زمین شناسی و آمارهای ایستگاه­های هیدرومتری و جمعیتی استفاده شده است. در روش این مطالعه، ابتدا منطقه به 14 زیرحوضه تقسیم بندی و پارامترهای مورفومتری، زمان تمرکز با مدل­های ین چاو، استدلالی و کرپیچ و دبی اوج سیل با مدل­های کریگر و فولر در دور بازگشت­های 20، 50 و 100 سال برای هر یک از این 14 زیرحوضه محاسبه شده است. برای تعیین پهنه های سیلگیر، مدلی را براساس اختلاف ارتفاع دشت سیلابی (FHD) برای نخستین بار ابداع کرده ایم. نتایج این مدل با واقعیت و با شاخص خیسی توپوگرافی (TWI) مقایسه شده است. در تحلیل مخاطره زمین لغزش نیز از توابع فازی براساس هیستوگرام داده های تجربی و وزندهی به 12 معیار با روش AHP و نهایتا تلفیق معیارها استفاده شده است. برجهندگی این سکونتگاه­ها براساس نتایج احتمال وقوع مخاطرات و آسیب پذیری جمعیتی و زیرساختی مطابق سندای 2030 مورد تحلیل قرار گرفته است. با استفاده از آزمون یومان ویتنی، کروسکال والیس و همبستگی پیرسون فرضیات آزمون شده است. نتایج نشان داده است که ارتباط معنی داری بین متغیرهای مورفومتری و دو مخاطره سیل و زمین لغزش وجود دارد. مطابق نتایج، روش ابداع شده در این پژوهش تناسب بیشتری با مشاهدات واقعه سیل سال 1394 در منطقه دارد. می توان بیان داشت که پهنه های کوهستانی در این منطقه بیش از پهنه های جلگه­ای در معرض مخاطرات هیدروژئومورفولوژی قرار دارند. همچنین یافته­های این مطالعه اثبات نموده است که پهنه­های پرمخاطره با قلمرو­های زیرساختی و جمعیتی آسیب­پذیرتر انطباق دارند و نیز روند مکان­گزینی­ها به سمت محدوده­های پرمخاطره تمایل دارند. یافته­های این پژوهش مشخص کرده است که خصوصیات اجتماعی و اقتصادی مردم و نیز نوع و شدت مخاطرات در حوضه­های مختلف بطور معنی­داری متفاوت است. بنابراین پیشنهاد می­شود که در برنامه­های توسعه، مدیریت مخاطرات و آمایش سرزمین علاوه بر مرزهای اداری سیاسی تقسیمات حوضه­ها نیز لحاظ شود.

کلمات کلیدی: مخاطره سیل، مخاطره زمین لغزش، برجهندگی سکونتگاه، مورفومتری، اختلاف ارتفاع دشت سیلابی، مدل فازی و AHP