شیب و نقشه شیب
شیب به نسبت اختلاف ارتفاع عمودی به اختلاف ارتفاع افقی دو نقطه مشخص گفته می شود. از تقسیم اختلاف ارتفاع دو نقطه بر اختلاف افقی همان دو نقطه کمتر باشد، شیب بین آن دو نقطه کمتر خواهد بود. هرچه دو نقطه فاصله افقی زیادی باهم داشته باشند و فاصله عمودی آنها کم باشد سطح بین آن دو نقطه هموار و کم شیب خواهد بود. در علوم مکانی شیب نشان دهنده پستی بلندی ها و ناهمواری های سطح سیاره زمین است. این شیب با استفاده از منحنی میزانهای ارتفاعی روی نقشه های توپوگرافی و با استفاده از سلول های شطرنجی در نقشه های رستری به درجه یا درصد بیان می شود.
نقشه شیب (Slope) یک نقشه با مختصات مشخص حدود یو.تی.ام است که شیب هر متر مربع یا قطعه زمین را بصورت درجه یا درصد نشان می دهد. نقشه شیب در برخی موارد کلاس های شیب را نمایش می دهد که در آن تمام زمین هایی که دارای شیب 5 تا 10 درجه یا دارای شیب بیشتر از 30 درجه هستند مشخص می شود. نقشه های شیب از روی داده های ارتفاعی مانند مدل های رقومی ارتفاع (Digital Elevation Model) که با آن نقشه DEM نیز می گوییم یا نقشه های توپوگرافی (Topography) با منحنی میزان های ارتفاعی بدست می آید. در نقشه های توپوگرافی با توجه به این که اختلاف ارتفاع همه منحنی میزان ها یکسان است، هرچه منحنی میزان های هم ارتفاع بهم نزدیک تر باشند شیب بیشتر است و هر چه منحنی میزان ها در روی نقشه از هم فاصله داشته باشند به این معنی است که در یک فاصله افقی مشخص اختلاف ارتفاع ثابت یکسان است که باعت میشود شیب کمتر باشد. در این زمینه نقشه های توپوگرافی کاربردهای مختلفی دارند که در مقاله کاربردهای نقشه توپوگرافی به آن پرداخته ایم.
هرچه نسبت اختلاف فاصله عمودی به اختلاف فاصله افقی کمتر باشد، شیب کمتر است و برعکس. این نسبت دلتا وای به دلتا ایکس نشان دهنده تانجانت ارتفاعی است. نقشه شیب در برنامه ها و نرم افزارهای تحلیل مکانی مانند سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تهیه و تولید می شود. این نرم افزارهای براساس همین رابطه نسبت اختلاف ارتفاع عمودی به افقی را محاسبه و شیب محل را محاسبه می کنند. این نقشه های شیب بطور درجه یا بطور درصد ارائه می شود.
در نقشه شیب طبقه بندی شیب زمینها براساس پارامترهای ارتفاعی تعیین می شود. در نقشه شیب هر زمین یا هر ساختمان مشخص می شود که در زمین هایی با چه شیب واقع شده است. این نقشه همچنین در برخی کارهای کل حدود یک شهرستان یا استان را به ده تا بیست طبقه تقسیم می کند که هر طبقه از آن حدود مشخصی از شیب را نشان می دهد.
در نقشه طبقه بندی شده شیب هر پهنه یا هر محدوده از زمین شهری یا زمین یک استان در کدام کلاس شیب قرار می گیرد. در طبقات شیب که با روش طبقه بندی شیب (slope classification) بدست می آید می توان فهمید هر منطقه در کلاس شیب مثلا 0 تا 5 درجه یا در کلاس شیب 5 تا 15 درجه قرار دارد. براساس کلاس های شیب می توان برای انتخاب مکان های مناسب تصمیم گیری نمود.
نقشه شیب به ما نشان می دهد که هر ساختمان با مختصات UTM مشخص که روی نقشه معلوم است، شیب زمین های اطراف آن چند درجه یا چند درصد است. شیب به درجه و شیب به درصد تفاوت چندانی با هم ندارند. تنها اختلاف در نمایش عددی آنها است که عدد شیب 100 درصد نشان دهنده 45 درجه است. شیب 45 درجه عملا شیب 100 درصد است و هرچه شیب از 100 درصد بیشتر باشد یعنی شیب منطقه بیشتر از 45 درجه است.
نقشه شیب برای کار ها و پروژه های مختلف استفاده می شود. برای مثال در عمران از نقشه شیب می توان زمین های با شیب های مختلف داخل یک شهر را شناسایی کرد. در مباحث معماری شیب های یک منطقه نشان می دهدکه هر ساختمان به کدام مناطق دید مناسبی دارد. دید هر ساختمان یا دید هر واحد مسکونی به اطراف را میتوان از داخل نقشه شیب استخراج کرد.
در علوم آبخیزداری و منابع طبیعی نقشه شیب به ما نشان می دهد در چه مناطقی جریان آب های سطحی بارش می تواند موجب بروز سیل شود. در آبخیز هایی که شیب زیادی دارند امکان رخداد سیل و رواناب بیشتر است. در حوضه های آبخیز با شیب تند که بیشتر از چهل و پنج درجه شیب داشته باشد هر گونه بارش کم در فصول مختلف سال م یت واند با توجه به جنس سازندهای زمین شناسی منجر به رواناب سطحی شود.
طراحان شهری و برنامه ریزان شهری یکی از ابزارهای ضروری برای آنها استفاده از نقشه های شیب است. در برنامه ریزی شهری نقشه شیب به مدیراین و مجریان شهری کمک می کند بهتر بتوانند شیب بخش های مختلف شهر را بررسی کنند. این نقشه به آنها این امکان را می دهد که بتوانند حمل و نقل و پروژه های انبوه سازی مسکن را در مناسق مخلف شهری کنترل کنند. در مسکن سازی و پروژه های شهرسازی بدون نقشه شیب هیچ گونه اقدام عملیاتی برای گودبرداری و خاک برداری از اراضی و تسطیح زمین نمی تواند انجام شود. این موضوع در مقاله فوری آموز کاربرد های نقشه های شهری مختلف در برنامه ریزی شهری مورد بحث و بررسی قرار گرفت. برای مطالعه بیشتر نقشه های شهری به این مقاله مراجعه کنید.
نقشه های شیب نشان می دهد که مکان های پرشیب در کدام قسمت های یک شهرستان یا یک استان واقع شده اند. نقشه های شیب همچنین میتواند محل وقوع رانش زمین یا محل وقوع بهمن در جاده ها را نمایش بدهد. یکی از کاربردهای اصلی نقشه شیب بررسی مخاطرات طبیعی مانند سیل زلزله رانش زمین و بهمن است. مکان های پرشیب پتانسیل رانش زمین و بهمن بیشتری را تجربه می کنند.
در ساخت انواع تاسیسات نقشه شیب می تواند یکی از لایه های ضروری برای پیش بینی حجم خاک برداری و هزینه های جانبی ساخت باشد. نقشه شیب می تواند کمک کند قبل از شروع هر فعالیت ساختمانی یا قبل از راه اندازی هر پروژه مکان آن را بهتر بررسی کنیم. جانمایی محل یا سایت پروژه می تواند یکی از ضروریات احداث پروژه های راه سازی باشد. انواع نقشه ها در ساختمان سازی برای سازنده ها کاربرد دارند که یکی از این نقشه ها نقشه های شیب است. برای مطالعه انواع مختلف نقشه هایی که سازنده های حرفه ای از آنها استفاده می کنند به مقاله نقشه ها و اطلاعات برای سازنده ها و سرمایه گذاران مسکن مراجعه کنید. مطالعه این مقاله انواع نقشه های مورد نیاز برای سازنده های ساختمانی را معرفی و برای دانلود مستقیم عرضه کرده است.
نقشه شیب یک نقشه از محدوده ای از سطح زمین است که نشان می دهد هر نقطه از زمین مورد نظر چند درجه شیب دارد. همچنین نقشه شیب طبقه بندی شده نشان می دهد که حدود شیب هر زمیین یا هر پدیده روی نقشه در طیف شیب چند تا چند درجه یا چند درصد شیب قرار دارد.
