تاثیر عوامل محیطی بر مدیریت شهری

مفهوم شهر و توسعه‌ی شهري

شهرها، سيستم هاي پيچيده و پويايي هستند كه در آن ها، اجزاى فناورانه و اجتماعي با يكديگر در حال تعامل هستند. و در حصار سکونتگاه های متراکم با جمعیت نسبی بالا و همچنین با خصوصیات فرهنگی ناهمگون قرار گرفته اند. شهرها بدون شک پدیده‌ی پیچیده ای هستند، تا آنجا که حتی برخی از دشواری هایی را که در برخورد با شهر تجربه کرده ایم، می توان به پیچیدگی ذاتی شهر نسبت داد.

این محیط ها در ارتباط متقابل میان شش جنبه قرار دارند: ساخت اقتصادی (تنوع فعالیت و اشتغال)، ساخت اجتماعی (تفاوت طبقات اجتماعی)، ساخت کالبدی (طرح، ساختمانهای عمومی، حصار…) موقعیت جغرافیایی،‌ موقعیت قانونی (قانون اساسی، دستگاه های حقوقی، محلات) و حیات سیاسی . هر رشته‌ی علمی شهر را به عنوان آزمایشگاهی برای آزمون قضایا و نظریه های خود مورد استفاده قرار می دهد ولی هنوز رشته ای که قضایا و نظریه هایی درباره‌ی خود شهر داشته باشد به وجود نیامده است. در حال حاضر بیش از 70 درصد از جمعیت جهان در شهرها زندگی می کنند.

توسعه‌ی شهري عبارت است از گسترش هماهنگ و متعادل سطح اختصاص داده شده به ساختمانهاي‌مسکونی در یک شهر یا سطوح مورد نیاز سایر کاربري‌ها و همچنین تجهیز این سطوح به تاسیسات، امکانات و تجهیزات مورد نیاز در سطحی استاندارد و قابل قبول. به عبارت دیگر در توسعه ي شهري باید برابري و تعادل بین کیفیت و کمیت آنچه که احداث می شود از یک سو و از سوي دیگر به تعداد و اندازه‌ی جمعیت شهرنشین که در این مناطق جاي می گیرند اهمیت داد.

توجه به محیط زیست شهري و در نظر گرفتن رفاه و آسایش شهروندان در کنار رعایت اصول زیبایی شهري از اهداف برنامه ریزي شهر اس. بنابراین توسعه پایدار شهری زمانی اتفاق می افتد که به تمام اجزای تشکیل دهنده یک شهر توجه شود . یکی از عوامل توسعه و گسترش شهرها، معلول افزایش جمعیت شهري و ملی است و دیگري معلول الگوي مالکیت بر زمین و نقش زمین داران است.

دانلود نقشه های طرح تفصیلی شهر های ایران

2-5: توسعه فیزیکی شهرها
توسعه‎ی فیزیکی شهرها به افزایش کمی و کیفی کاربري‌ها و فضاهاي کالبدي یک شهر در ابعاد افقی و عمودي که در طول زمان انجام می‌گیرد می‌توان توسعه فیزیکی اطلاق نمود این پدیده،‌ فرآیندي پویا و مداوم است که طی آن محدوده فیزیکی شهر و فضاهاي کالبدي آن در جهت‌هاي عمودي و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابند و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به تنسیق فیزیکی متعادل و موزون فضاهاي شهري نخواهد انجامید و در نتیجه سامانه هاي شهري را با مشکلاتی مواجه خواهد ساخت. چرا که شهرها همانند موجودات زنده، به وجود می آیند، رشد می کند و بزرگ می شود، و در نتیجه عوامل عدیده اي نظیر رشد جمعیت و مهاجرت به شهرها، این توسعه فیزیکی رابه طور نامتجانس تسریع می بخشد.

2-6: معیارهای موثر در توسعه‌ی فیزیکی شهرها و سکونتگاه‎ها
2-6-1: نقش توپوگرافی در توسعه‌ی شهر و سکونتگاه ها ‌
خصوصیات توپوگرافی یک منطقه که شهر در آن مستقر شده است، به اشکال مختلف بر توسعه شهر تأثیرگذار است. اشکال ناهمواري زمین، شیب ناهمواریها و نظایر آن بر شکل توسعه‌ی شهر، تأثیر مستقیم دارد.

در مناطق کوهستانی امکانات محدودي براي توسعه‌ی فیزیکی شهرها وجود دارد و معمولا توسعه‌ی شهرها در این مناطق از لحاظ کمی و کیفی محدود می باشد. در حالی که جلگه هاي هموار با شیب مناسب پتانسیل خوبی براي توسعه شهرها، دارند. نقش پستی و بلندي زمین و شیب مناسب، در احداث راهها، سیماي شهرها، ارتفاع ساختمانها و بالاخره دید و منظره ی شهري بسیار قابل توجه است. به طوری که نقاطی که توسط کوه ها محصور باشند، این کوه ها خود از موانع مهم برای توسعه شهرها محسوب می شود.

شهرهای کوهستانی به دلیل مشکلات نفوذ در آنها که فقط از طریق دره ها میسر می باشد، مشکلات دسترسی به علت محدودیت گذرگاه های ارتباطی و محدودیت فضا، فرم خاصی از شکل یابی فضایی و مکان گزینی جغرافیایی را عرضه می دارند. نواحی کوهستانی به دلیل شکل ظاهری زمین، اقلیم نامساعد، وجود زمین های ناهموار، دره های پرشیب و تنگ،‌عدم امکان تشکیل خاک و رسوبات کافی مراکز سکونتی چندان مساعدی را نشان نمی دهند و شهرنشینی و استقرار شهرها را دچار مشکل می نماید. اساسا وجود عوارض طبیعی در نواحی کوهستانی باعث پراکندگی جوامع انسانی و سکونتگاه های شهری می شود.

2-6-2: نقش آب و هوا در توسعه‌ی شهرها
شهرها نمونه‎ی کامل توانایی انسان برای کنترل تغییرات در محیط زیست طبیعی است و اکوسیستم های جدید به طور حتم در شهرها پدیدار می گردند. از جمله مهم ترین معیارهای اقلیمی تأثیرگذار بر توسعه شهرها می توان به مقادیر دما، رطوبت، ریزش هاي جوي، فشار هوا، باد و جهت وزش آن وجهت تابش آفتاب اشاره نمود. از این رو فرایند شهرسازی و توسعه‌ی شهرها، تغییرات چشمگیری در طبیعت سطح زمین و خصوصیات جوی یک محل به وجود می آورد که حاصل آن دگرگونی در ویژگی های تابشی، حرارتی، رطوبت و دینامیک و جابه جایی تراز طبیعی تابش و هیدرولوژی آن است.

در این ارتباط موازنه‌ی انرژی به دلیل اختلاف شدید در سطوح فیزیکی شهر و نیز فعالیت ها و عملکردهای انسانی، متفاوت از دیگر سطوح طبیعی می شود و این موضوع بر میکروکلیمای شهر تاثیر چشمگیری دارد. تبادلات انرژی و تغییرات مربوط به آن در سطوح شهری بسیار وسیع تر از دیگر سطوح است؛ به طوری که اندازه و رشد و توسعه‌ی شهر می تواند تغییرات میکروکلیمایی محیط های شهری را تشدید کند.

2-6-3: نقش زمین شناسی در توسعه‌ی شهر
هدف از شناخت شرایط زمین شناسی در مطالعات مکان یابی و توسعه‌ی شهرها، شامل شناخت مقاومت زمین و ناپایداری زمین، فعالیت های تکتونیکی و سابقه‎ی لرزه زایی و بررسی امکانات اقتصادی است. قابل ذکر است که ارتباط مستقیمی بین پدیده های ژئومورفولوژی با شرایط زمین شناسی هرمنطقه وجود دارد. بدین ترتیب که عوامل اولیه و ثانویه‎ی موثر بر شرایط زمین شناسی به ایجاد پدیده های ژئومورفولوژیکی منتهی می شود و از این رو شرایط زمین شناسی،‌ زمینه را برای مطالعه‎ی ژئومورفولوژیکی فراهم می کند. داده های زمین شناسی می تواند شامل موارد زیر باشد.
   بررسی پراکندگی سازندها و تشکیلات مهم زمین شناسی و مقاومت آن در ارتباط با فونداسیون بناها و تأسیسات شهري.
   شناسایی لایه های زمین شناسی از نظر جنس مواد ـ سن ـ ضخامت و چگونگی تشکیل آنها.
   مطالعه‌ی روند و امتداد ساختمانهای زمین شناسی و اشکال آنها مانند ساختمانهای هم شیب و دگرشیب و…
   بررسی چین ها، شکستها و گسل ها
   بررسی تشکیلات کواترنری
   بررسی تحولات زمین در رابطه با فعالیت های ماگمایی و تکتونیکی.

2-6-4: هیدرولوژي و توسعه‌ی شهر
هیدرولوژی دانشی است که از آبهای موجود در روی زمین، زیر زمین و در هوا به حالت گوناگون و نیز از گردش آب در طبیعت مانند پیدایش و پخش بارندگی، جریان ناشی از بارندگی، جریان رودخانه ای، پدیده‎ی تراوش و جریان آب زیرزمینی، ‌ تبخیر و بارش دوباره گفتگو می کند. از منظر هیدرولوژی، شهرسازی و توسعه‎ی شهری با توجه به نوع کاربری شهری قادر خواهند بود، سطوح غیرقابل نفوذ در خاک را افزایش دهد. این حالت غیر قابل نفوذ هم به پوشش ماده‌‎ی غیر فابل نفوذ و هم به فشرده کردن زیرسازیها مربوط است.

به علاوه ساخت زیرزمین های چند طبقه، شرایط جریان سفره ها را دچار اشکال می کند. همچنین عوارض ناشی از شهرنشینی به صورت تقلیل نفوذ آب سطحی و افزایش و تشدید رواناب منجر می گردد. از این رو می توان گفت توسعه‎ی شهری تغییرات بسیاری را بر واکنش های هیدرولوژیک یک منطقه بر جای می گذارد. از جمله‌ی این اقدامات می توان به موارد زیر نیز اشاره نمود.
   جنگل تراشی و نابودی جنگل ها به منظور تامین ساخت و ساز و چوب.
   اشغال بستر رودخانه و اختصاص آن به ساخت و ساز شهری.
   عدم توجه به محاسبه ی دهانه های پل در رابطه با حداکثر طغیان ها و بارش های حوضه.
   وجود زباله های شهری و ساختمانی در بستر رودخانه در بیرون و درون شهر.
   تغییر کاربری اراضی رودخانه در بالادست و دخل و تصرف های انسانی در درون حوضه.

2- 7: تاثیر گسترش شهرها بر تغییر اشکال
اشکال سطحی محصول اثر متقابل مقاومت مواد، فرایندهای تکتونیکی مانند حرکات تکتونیکی،‌ زلزله،‌ چین خوردگی، دگرگونی، آتشفشان و… و فرایندهای اقلیمی مانند هوازدگی، حرکت آب‌های سطحی و زیرزمینی، باد، یخچال، امواج و حرکات توده ای مواد است.

با توجه به این موضوع که ژئومورفولوژی علم مطالعه اشکال سطحی و فرایندهای ایجادکننده‌ی آنهاست. در محیط های شهری انسان به عنوان ایجاد کننده‎ی چشم انداز یا فضای شهری محسوب می شود. بنابراین در مطالعات ژئومورفولوژی شهری،‌ انسان به عنوان یک فرایند فیزیکی تغییردهنده به شمار می رود که توسط آن اشکال سطحی فضای شهری تغییر پیدا می کنند.

این شاخه از ژئومورفولوژی، علت تغییرات اشکال سطحی توسط توسعه‎ی سیستم های سکونتگاهی، ‌اقتصادی و حمل نقل شهری را مورد بررسی قرار می‌دهد. از سوی دیگر توسعه‌ی شهری در مختل شدن سیستم های واکنش فرایند های ژئومورفولوژیکی تاثیرگذار است. به عنوان مثال هوازدگی سنگ‌های ساختمانی در شهرها به دلیل آلودگی هوا است که در نتیجه‎ی توسعه‎ی شهری به وجود می‌آید . از این رو بررسی و پی‌گیری فرایندهای ژئومورفولوژیک و تغییراشکال سطحی پس از ساخت و ساز، نقش عمده‌ای در کمک به مدیران برای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری به منظور مقابله با مخاطرات محیطی دارد.

2- 8: اهمیت و جایگاه فرایندهای ژئومورفیک بحران زا در طرح هاي توسعه شهري
شهرها به عنوان يك پديده‌ی در حال تغيير با چنان سرعتي دستخوش دگرگوني و تحول است كه ديگر برنامه ريزي و طرح ريزي رايج و معمول نمي تواند پاسخگوي اين تغييرات باشد. به علاوه در بيشتر موارد اين تغييرات آن چنان رايج است كه تأخير در پاسخ به آن ممكن است فاجعه آفرين باشد. از این رو یکی از مهمترین مسائل شهرسازي كنوني، طرح ريزي در شرايطي است كه بايد تغييرات را هدايت و كنترل كند. یکی از مهمترین پیامدهای حاصل از تغییرات و توسعه‌ی شهری، مدیریت و کنترل فرایندهای ژئومورفولوژیک مخاطره زا از جمله مخاطرات ناشی از ناپایداری های دامنه ای در مناطق کوهستانی است. به طور کلی مخاطرات ژئومورفولوژیک شهری می تواند در دو دسته‎ی اصلی قرار گیرد.

(1) مخاطراتی که در ارتباط با مکان شهر ایجاد می شود؛
(2) مخاطراتی که براثر تشدید استفاده از منابع و همچنین دگرگونی های محیط های شهری به وجود می آید؛
مثال و نمونه‎ی اول شهرهایی هستند که در محل همگرایی یا انتقالی قرار دارند: شیب های تند، دشت های سیلابی و دلتاها یا ناحیه هایی که با سیکلون های مداری متاثر می شوند و نمونه‎ی دوم شهرها، آنهایی هستند که مقدار وسیعی از آبهای زیرزمینی را از سفره ی ماسه ای و رسی دوران کواترنر استخراج کنند و در این حالت یک شهر ایمن ممکن است یک خطر ژئومورفولوژیک را در این حالت برای خود به وجود بیاورد. در این تحقیق به دلیل این که ازمیان مخاطرات متعدد ژئومورفولوژیک تاکید بر مخاطرات ناشی از ناپایداری دامنه‌ای در توسعه‌ی شهری مورد بررسی تفصیلی قرار گرفته است. بنابراین اهمیت و جایگاه این نوع مخاطرات در طرح‌های توسعه شهری مورد بررسی تفصیلی قرار گرفته است.

مخاطرات ناشی از ناپایداری‌های دامنه‌ای در سیستم‌های انسانی را می توان مخاطره‌ای جدی به شمار آورد. زیرا پدیده‌ی انفجار جمعیت، ساخت سکونتگاه‌ها را به سوی شیب‌های تند کشانده است. چنین سانحه‌ای به ویژه هنگامی که خانه‌ها به سوی تپه‌ها که منطقه‌ای زلزله خیز نیز می‌باشد، توسعه یابد، مسائل متعددی را برای شهرها به وجود خواهد آورد. زیرا احداث جاده‌ها و ساختمان‌ها بر روی دامنه‌ها باعث می‌شود فاضلاب‌ها، شاه لوله‌های آب و کابل‌های برق در دامنه‌ها دفن شوند، در اثر این اقدامات فشارهای وارد شده بر مواد داخل دامنه‌ها تغییر می‌یابد. چنین تغییراتی در فشارهای داخلی به شکل‌های مختلف می‌تواند به شکل‌گیری مخاطرات دامنه‌ای و وقوع حرکات توده‌ای منجر شود(روستایی و جباری،‌1387، 82).

نمونه‌ی این شرایط را در شهر رودبار می‌توان یافت که در اثر توسعه‎ی نامتجانس شهری، در‌دامنه‌های کوه، مسائل متعددی اعم از ناپایداری‌های دامنه‌ای و زمین لرزه در آن احتمال وقوع دارد. این پدیده در فرایند توسعه‎ی شهری انعکاس بالایی را نشان می‌دهد. زیرا سکونتگاه‌ها به دامنه‌ها فشار وارد می‌کند و در نتیجه اکوسیستم‌های کوهستانی را دچار تغییرات اساسی می کنند.

2-9: رابطه ژئومورفولوژی و مدیریت قبل از بحران
اساسا تمامي بحران ها در يك يا چند، سطح دارای پيامدهايي هستند . در این راستا فرآيند پيش بيني و پيش گيري از وقوع بحران برخورد و مداخله در بحران و سالم سازي بعد از وقوع بحران را مديريت بحران گويند . در مفهومی دیگر مدیریت بحران فرایند برنامه‌ریزی، عملکرد و اقدامات اجرایی است که توسط دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی پیرامون شناخت و کاهش سطح مخاطرات و مدیریت عملیاتی مقابله و بازسازی و بازتوانی منطقه آسیب دیده صورت می‌پذیرد.

حوادث طبیعی همواره یکی از تهدیداتی بوده که انسان و زیستگاه‌های آنرا مورد تهدید قرار داده و بدلیل غیرمترقبه بودن آن عموما انسان‌ها را غافلگیر و دچار بحران نموده است. مخاطرات ناشی از ناپایداری زمین از جمله بحران‌های ناگهانی است که پیامدهای متعددی در عرصه های مختلف انسانی و طبیعی به وجود می آورد. آنچه در حوزه مطالعاتی ژئومورفولوزی و مدیریت محیط در حال حاضر سهم قابل توجهی را به خود اختصاص داده است مدیریت بحران و مدیریت قبل از بحران است که در زمینه میریت زمین لغزش ها و ناپایداری های دامنه‌ای و جلوگیری از گسترش بیشتر آن در آینده نقش دارد.

به عنوان مثال یکی از راهکارهای مدیریت جاده‌ها و راه ها در مناطق کوهستانی شناسایی فرایندهای دامنه ای بحران زا نظیر لغزش دامنه ای، بهمن‌ها و ریزش سنگ ریزه هاست. در این راستا پس از تعیین مناطق مستعد خطر استفاده از اقداماتی همچون نصب تورهای فلزی، پایدارسازی دامنه ها، ساخت بهمن گیر، مدیریت ترافیک و… گام مهمی را در عرصه مدیریت قبل از بحران به وجود خواهد آورد. این روند در پایدارسازی فرایندهای رودخانه ای در برابر سیلاب ها، مناطق یخچالی و سایر فرایندهای ژئومورفولوژی که تبدیل به فرایندهای بحران زا می‌شوند به ویژه در سکونتگاه ها و شهرهای تازه تاسیس قبل از ساخت و سازهای گسترده قابل اجرا و مطالعه است.

دانلود نقشه های کاربری تهران

دانلود طرح های تفصیلی شهرهای ایران

دانلود نقاط زلزله تمام استان ها

دانلود نقشه های گوگل ارث

دانلود نرم افزارهای اکسل عددایکس

دانلود نقشه های گوگل ارث کشوری