حرکات توده ای سطح سیاره زمین، روش شکل گیری، انواع و اثرات آن و مطالعه با مدل های GIS

---

حرکات توده ای یا Mass movement وقتی اتفاق می افتد که جاذبه ، رسوب را به سمت پایین تپه جابه جا میکند . حرکات توده ای می تواند سریع یا کند باشد و به وسیله جاذبه ایجاد شود. حرکات تودهای سطح زمین (Mass Movements) به فرآیندهایی اطلاق میشوند که طی آن خاک، سنگ و سایر مواد سطحی زمین به دلیل نیروی جاذبه و بدون دخالت مستقیم جریان آب، از شیبها جابهجا یا جابجا میشوند. این حرکات در تمام نقاط دنیا روی میدهند و از مهمترین فرآیندهای ژئومورفولوژیکی محسوب میشوند که باعث تغییر شکل و تحول مناظر زمین در طول زمان میشوند. ایجاد حرکات تودهای غالباً به علت ترکیب چندین عامل است از جمله افزایش شیب، لرزهخیزی (زلزله)، آبگرفتگی، هوازدگی و کاهش پایداری مواد سطحی. زمانی که نیروی جاذبه بر مقاومت داخلی خاک یا سنگ غلبه کند، حرکت آغاز میشود. حضور آب در لایههای خاک، نقش مهمی در کم کردن مقاومت ذرات و روانتر شدن تودهها دارد. انواع حرکات تودهای شامل لغزش (Slide)، ریزش (Fall)، خزش (Creep)، جریان گل و لای یا جریان پسماند (Flow)، و واژگونی (Topple) هستند. در لغزش، تودهها بر روی سطحی معین میلغزند؛ در ریزش، قطعات خاک یا سنگ به طور ناگهانی سقوط میکنند؛ در خزش، حرکت کند و تدریجی مواد سطحی رخ میدهد؛ و جریانها، حرکت مخلوطی از آب و خاک هستند که گاهی بهصورت سیلآسا و با شدت اتفاق میافتند.

اثرات این حرکات میتواند شامل تخریب اراضی کشاورزی، نابودی زیرساختها و راهها، آسیب به منابع طبیعی و از بین رفتن سکونتگاهها باشد. همچنین، حرکات تودهای از عوامل مهم در ایجاد یا تغییر مناظر طبیعی هستند و نقش مهمی در چرخه انتقال مواد از مناطق مرتفع به مناطق پایینتر دارند. کنترل و مدیریت این پدیدهها معمولاً با پایش مستمر، اجرای اقدامات مهندسی و افزایش آگاهی عمومی امکانپذیر است.

---

چهار نوع حرکات توده ای وجود دارد:

• لند اسلاید ها یا زمین لغزش
• روانه گل یا Mudflows
• اسلامپ یا Slump
• خزش ها یا Creep

زمین لغزش یا لنداسلاید از چهار نوع حرکت توده ای مخرب ترین است در این حرکت سنگ و خاک با سرعت از دامنه پرشیب می لغزند و در جایی که راه سازان تپه ها و یا کوه ها را می برند بیشتر رخ می دهد(Mass movement  ، پاورپوینت کلاس ).

فرایندهای برهنه سازی به سه دسته تقسیم می شوند:

• Mass movement
• Slope movement
• Landslide

Land slide = the movement of mass of rock, debris or earth down the slope (Cruden, 1991).

لنداسلاید: حرکت توده ای از سنگ، واریزه و زمین به سمت پایین دامنه .

وقوع حرکات دامنه ای نتیجه زمینه پیچیده ای از نیروها (فشار که بر یک واحد سطخ زمین اعمال می شود) که روی توده ای از سنگ و خاک روی دامنه فعال است.

تعریف لنداسلاید: حرکت توده ای از سنگ، واریزه یا زمین به سمت پایین دامنه ، وقتی که نیروی برشی سطح بیشتر از نیروی برشی مواد شود.

---

---

وقوع لنداسلاید ها نتیجه ترکیب پیچیده ای از نیروها است که روی توده ای از سنک و خاک روی دامنه فعال است. اساسا، دو پارامتر تعیین کننده عبارتند از:

• An increase of Shear stress  افزایش فشار برشی
• A  derease of material strength     کاهش نیروی کششی مواد

Increase in shear strength

• Removal of lateral and underlying support (erosion, previous Slides, road cuts and quarries).

برداشت یا حذف حمایت زیرین و کناری در اثر فرسایش، اسلاید های قبلی و برش جاده های و

• Increase of load (weight of rain/snow, fills, vegetation).

افزایش بار ناشی از وزن باران/ برف، پوشش گیاهی

• Increase of lateral pressures (hydraulic pressures, roots, crystallisation, swelling of clay).

افزایش فشارهای جانبی(فشارهای هیدرولیک، ریشه ها ، انجماد و ذوب خاک رس)

• Transitory stresses (earthquakes, vibrations of trucks, machinery, blasting).

فشارهای  ترنزیتوری(زلزله، پس لرزها های کامیونها، ماشین ها ،   )

• Regional tilting (geological movements).

تیلینگ منطقه ای (حرکات زمین شناسی)

Reduction of material strength

• Decrease of material strength (weathering).

کاهش مقاومت مواد

• Change in state of consistency.

تغییر در حالت پایداردی

• Changes in intergranular forces (pore water pressure, solution).

تغییر در نیروهای بین دانه ای (فشار منفذی آب، انحلال)

• Changes in structure (decrease strength in failure plane, fracturing due to unloading).

تغییرات در ساختمان(کاهش مقاومت در سطح گسیختگی، گسیختگی نتیجه بارگذاری)

محاسبه و تحلیل حرکات تودهای در سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) با هدف شناسایی مناطق مستعد وقوع این پدیده و کاهش آسیبهای ناشی از آن صورت میگیرد. GIS ابزار قدرتمندی برای جمعآوری، تحلیل و نمایش دادههای جغرافیایی است و نقش مهمی در مدلسازی و پیشبینی حرکات تودهای سطح زمین دارد.

برای محاسبه حرکات تودهای در GIS، نخست دادههای پایه مانند مدل رقومی ارتفاع زمین (DEM)، نقشه های شیب، جهت شیب، جنس زمینشناسی (مشاهده سازندهای زمین شناسی و نوع جنس زمین در Google Earth)، کاربری اراضی، بارش و پوشش گیاهی گردآوری میشود. این داده ها معمولاً از منابع ماهوارهای، برداشت میدانی یا نقشه های موجود استخراج میگردند.

در ادامه شاخصهای کلیدی مؤثر بر وقوع حرکات تودهای مانند شیب، جهت شیب، فاصله از گسلها، تراکم جادهها، بارندگی و پوشش گیاهی به صورت لایههای اطلاعاتی وارد GIS میشوند. معمولاً از روشهایی مانند مدل تحلیل وزندهی به معیارها (AHP)، منطق بولین، یا مدل رگرسیون لجستیک برای ترکیب این لایهها و تحلیل حساسیت زمین به حرکات تودهای استفاده میشود.

در نهایت، خروجی مدلسازی به صورت نقشه پهنهبندی خطر (Risk Zoning Map) ارائه میگردد که مناطق مختلف را بر اساس میزان خطر وقوع حرکات تودهای دستهبندی میکند. این نقشهها برای برنامهریزی توسعه شهری، مدیریت بحران، طراحی زیرساختها و اقدامات پیشگیرانه بسیار کاربرد دارند.

---

---

---

مدل‌های GIS برای ارزیابی پتانسیل حرکات توده‌ای به‌طور قابل‌توجهی تکامل یافته‌اند و تحلیل داده‌های مکانی را با تکنیک‌های آماری پیشرفته و یادگیری ماشین ترکیب کرده‌اند. یکی از رویکردهای پایه‌ای، مدل‌های ابتکاری (heuristic) هستند که بر قضاوت کارشناسانه برای تخصیص وزن به عوامل مؤثر مانند شیب، لیتولوژی، نوع کاربری زمین و نزدیکی به گسل‌ها تکیه دارند. این روش از تلفیق داده‌های سنجش از دور و لایه‌های GIS بهره‌مند می‌شود و به کارشناسان امکان می‌دهد تا با توجه به اهمیت نسبی این پارامترها، نقشه‌های حساسیت تهیه کنند. اگرچه این مدل‌ها کیفی هستند، اما برای ارزیابی مناطق وسیع که داده‌های میدانی دقیق در آن‌ها محدود است، بسیار مؤثرند.

مدل‌های آماری به‌طور گسترده‌ای در GIS برای پیش‌بینی پتانسیل حرکات توده‌ای استفاده می‌شوند و با تحلیل همبستگی مکانی بین رخدادهای ثبت‌شده و عوامل محیطی مختلف، روابط کمی ارائه می‌دهند. روش‌هایی مانند رگرسیون لجستیک، احتمال وقوع حرکات توده‌ای را در مناطق مختلف بر اساس متغیرهای پیش‌بینی‌کننده‌ای مانند زاویه شیب، نوع خاک، میزان بارندگی و پوشش گیاهی برآورد می‌کنند. این مدل‌ها به دلیل توانایی در پردازش خودکار داده‌های حجیم و نیاز کمتر به ورودی‌های ذهنی، مفید هستند و خروجی آن‌ها را می‌توان با معیارهای آماری مانند منحنی ROC برای ارزیابی دقت پیش‌بینی اعتبارسنجی کرد.

مدل‌های یادگیری ماشین مانند جنگل تصادفی (Random Forest)، ماشین‌های بردار پشتیبان (SVM) و شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANN) به دلیل توانایی در مدل‌سازی روابط پیچیده و غیرخطی بین عوامل متعدد، برای تهیه نقشه‌های حساسیت به حرکات توده‌ای محبوب شده‌اند. این مدل‌ها با استفاده از داده‌های رخدادهای شناخته‌شده و متغیرهای محیطی آموزش می‌بینند تا مناطق پرخطر را با دقت بیشتری نسبت به روش‌های آماری و ابتکاری سنتی طبقه‌بندی یا پیش‌بینی کنند. استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، لایه‌های GIS و متغیرهای محیطی به‌عنوان ویژگی‌های ورودی، قابلیت پیش‌بینی آن‌ها را افزایش می‌دهد و می‌توان آن‌ها را در مقیاس‌های مکانی مختلف به‌کار برد.

مدل‌های فیزیکی و قطعی که در GIS پیاده‌سازی می‌شوند، مکانیک شکست شیب را با در نظر گرفتن ویژگی‌های خاک، شرایط آب زیرزمینی و پارامترهای توپوگرافی شبیه‌سازی می‌کنند. این مدل‌ها اغلب از مدل‌های ارتفاعی دیجیتال (DEM) برای تحلیل دقیق زمین استفاده می‌کنند و با در نظر گرفتن مسیر جریان، مسیر احتمالی حرکت آوار یا مواد لغزشی پس از شروع شکست را پیش‌بینی می‌کنند. اگرچه مدل‌های مبتنی بر فیزیک بینش دقیقی از دینامیک حرکت ارائه می‌دهند، اما به داده‌های ورودی دقیق و منابع محاسباتی نیاز دارند و بیشتر برای مطالعات خاص در مقیاس محلی مناسب‌اند تا ارزیابی‌های منطقه‌ای گسترده.

در عمل، مؤثرترین روش ارزیابی پتانسیل حرکات توده‌ای در GIS ترکیبی از چند رویکرد مدل‌سازی است. مدل‌های ترکیبی که ابتدا از روش‌های ابتکاری یا آماری برای شناسایی مناطق مستعد استفاده می‌کنند و سپس با مدل‌سازی دقیق‌تر مبتنی بر یادگیری ماشین یا فیزیکی پیش‌بینی‌ها را اصلاح می‌کنند، چارچوبی قدرتمند فراهم می‌سازند. پیشرفت‌های فناوری GIS و پلتفرم‌های پردازش ابری مانند Google Earth Engine امکان پردازش داده‌های مکانی بزرگ و اجرای مدل‌های پیچیده را به‌صورت کارآمد فراهم کرده‌اند، و تهیه نقشه‌های حساسیت به حرکات توده‌ای را برای تصمیم‌گیرندگان در حوزه کاهش مخاطرات و برنامه‌ریزی کاربری زمین قابل‌دسترس‌تر و قابل‌اعتمادتر کرده‌اند.

این رویکرد جامع، درک و نقشه‌برداری بهتری از خطرات حرکات توده‌ای فراهم می‌کند و نقش مهمی در آمادگی در برابر بلایا، توسعه زیرساخت‌ها و مدیریت محیط‌زیست ایفا می‌نماید.

---

برای پیشبینی احتمال رانش زمین در GIS، چندین مدل کاربردی وجود دارد که از مهمترین و بهترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• مدلهای یادگیری ماشین پیشرفته مانند Random Forest (جنگل تصادفی) و Gradient Tree Boost که با تحلیل دادههای سنجش از دور، زمینشناسی، اقلیمی و محیط زیستی توانایی بالایی در شناسایی و پیشبینی مناطق مستعد رانش زمین دارند. این مدلها با ترکیب دادههای متنوع و استفاده از الگوریتمهای پیشرفته دقت پیشبینی را به شدت افزایش میدهند.
• مدلهای شبکه عصبی مصنوعی (Artificial Neural Networks) به ویژه شبکههای عصبی چندلایه پرسپترون (MLP) که از دادههای آموزشی برای یادگیری متغیرهای مؤثر در رانش زمین استفاده میکنند و معمولاً دقت بالایی در پهنهبندی خطر رانش زمین دارند.
• مدلهای آماری مانند رگرسیون لجستیک که برای تحلیل رابطه بین عوامل موثر و وقوع رانش زمین استفاده میشوند و میتوانند برای پیشبینی مکانهای با ریسک بالا به کار روند.
• مدلهای وزندهی معیارها (Weight of Evidence – WofE) که با بررسی شرایط گذشته وقوع زمین لغزش و ارتباط آن با عوامل محیطی، مناطق مستعد رانش را پیشبینی میکند.

از لحاظ اجرای عملی و کاربرد در GIS، استفاده از Google Earth Engine به عنوان یک پلتفرم پردازش دادههای بزرگ مکانی همراه با الگوریتمهای یادگیری ماشین، برای مدلسازی و پیشبینی رانش زمین نتایج بسیار موفقی داشته است. همچنین استفاده از نرمافزارهای تخصصی GIS همراه با افزونهها و کدنویسی در محیطهایی مانند MATLAB برای آموزش شبکههای عصبی از روشهای رایج و کارآمد در این حوزه است.

---

انواع لنداسلاید

Types of landslides

1. Fall   ریزش
2. Topple وازگونی
3. Slide لغزش
4. Spread گسترشی
5. Flowجریاان

Fall examples

• Rockfall ریزش سنگ
• Debris fall   ریزش واریره

Examples toppling

• Block toppling   وازگونی بلوکی
• Flexural toppling وازگونی

Translational slide

• Rotational slide(Slump) اسلاید چرخشی یا اسلامپ
• Rock slides اسلاید های سنگی

Planar failure ,  Wedge failure , Rotational, Toppling

Type of rockslide depends on discontinuities in the rock mass.

گسیختگی صفحه ای، گسیختگی وزن، چرخشی ، وازگونی

انواع لغزش سنگی بستگی به انفصال های در توده سنگ دارد.

• Sagging/Sackungen

اسلاید نوع برشی

Flow type movement:

• debris flow جریان واریزه
• eathflowجریان خاک
• Debris avalancheبهمن واریزه ای

---

---

نقش یادگیری ماشین در افزایش دقت مدل‌های GIS برای پیش‌بینی حرکات توده‌ای و زمین‌لغزش‌ها

یادگیری ماشین (Machine Learning) می‌تواند به‌طور چشمگیری دقت مدل‌های GIS را در پیش‌بینی حرکات توده‌ای مانند زمین‌لغزش‌ها افزایش دهد. برخلاف مدل‌های آماری سنتی که اغلب بر فرضیات خطی و ساختارهای از پیش تعیین‌شده تکیه دارند، الگوریتم‌های یادگیری ماشین قادرند تعاملات پیچیده و غیرخطی را از داده‌های بزرگ و متنوع بدون نیاز به مدل‌های اولیه استخراج کنند. این انعطاف‌پذیری به آن‌ها اجازه می‌دهد تا الگوهای ظریف موجود در متغیرهای محیطی، زمین‌شناسی و اقلیمی مؤثر بر فرآیندهای حرکات توده‌ای را شناسایی کنند—الگوهایی که ممکن است توسط روش‌های کلاسیک نادیده گرفته شوند.

الگوریتم‌های پرکاربرد یادگیری ماشین در نقشه‌برداری حساسیت زمین‌لغزش

تکنیک‌هایی مانند جنگل تصادفی (Random Forest)، ماشین‌های بردار پشتیبان (SVM)، و شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANN) به‌طور گسترده در تهیه نقشه‌های حساسیت زمین‌لغزش و پیش‌بینی حرکات توده‌ای استفاده می‌شوند. این مدل‌ها با استفاده از داده‌های رخدادهای گذشته و ترکیب عوامل مؤثر مانند شیب زمین، نوع خاک، میزان بارندگی، پوشش سطحی و نزدیکی به گسل‌ها آموزش می‌بینند. با یادگیری از داده‌های تاریخی، این الگوریتم‌ها می‌توانند مناطق پرخطر را با دقت بالا پیش‌بینی کنند.

مدل‌های یادگیری عمیق مانند شبکه‌های عصبی کانولوشنی (CNN) نیز در حال تحول در زمینه تشخیص زمین‌لغزش و پیش‌بینی مکانی هستند، به‌ویژه از طریق پردازش تصاویر سنجش از دور و داده‌های ارتفاعی.

مزایای یادگیری ماشین در مدل‌سازی حرکات توده‌ای

مطالعات نشان داده‌اند که رویکردهای یادگیری ماشین اغلب عملکرد بهتری نسبت به مدل‌های آماری یا ابتکاری سنتی دارند. این مدل‌ها توانایی تفکیک مکانی دقیق‌تری از مناطق پرخطر دارند و نرخ خطای مثبت و منفی کاذب را کاهش می‌دهند. همچنین، یادگیری ماشین قابلیت پردازش داده‌های حجیم را دارد و می‌تواند منابع داده‌ای جدیدی مانند تصاویر ماهواره‌ای با وضوح بالا و داده‌های LiDAR را در مدل‌سازی وارد کند. این ویژگی‌ها باعث بهبود عملکرد پیش‌بینی در مناطق وسیع و زمین‌های پیچیده می‌شود.

چالش‌ها و الزامات موفقیت در استفاده از یادگیری ماشین

با این حال، موفقیت یادگیری ماشین در این حوزه به کیفیت و کمیت داده‌های آموزشی، انتخاب دقیق ویژگی‌ها (Feature Selection)، و تنظیم مناسب مدل‌ها بستگی دارد. این مدل‌ها نیازمند نمونه‌های برچسب‌خورده از رخدادهای گذشته هستند که ممکن است در همه مناطق به‌صورت یکنواخت در دسترس نباشند. همچنین، تفسیر خروجی مدل‌ها نسبت به روش‌های سنتی پیچیده‌تر است و نیاز به اعتبارسنجی دقیق و مشارکت کارشناسان دارد.

نتیجه‌گیری: آینده یادگیری ماشین در GIS و مدیریت مخاطرات زمین‌لغزش

در مجموع، تکنیک‌های یادگیری ماشین یک پیشرفت قدرتمند در ارتقای مدل‌های GIS برای پیش‌بینی حرکات توده‌ای محسوب می‌شوند. این روش‌ها امکان ارزیابی مؤثر مخاطرات، مدیریت ریسک و برنامه‌ریزی کاهش خسارات را فراهم می‌سازند. با رشد روزافزون منابع داده و روش‌های محاسباتی، نقش یادگیری ماشین در مدل‌سازی زمین‌لغزش و حرکات توده‌ای به‌طور فزاینده‌ای محوری و تأثیرگذار خواهد بود.

---

---

Creep خزش

Solifluction & Rock glaciersسولیفلوکسیون و یخچال سنگی

(Introduction to landslides part 1: Types and causes)

هاچینسون(1988) حرکات توده ای را به شش گروه اصلی ریزش ،واژگونی ،خمش ،لغزش، جریان وحرکات ترکیبی تقسیم بندی نمود (جدول 2-1). براساس تقسیم بندی های بالا ، مشاهده حرکات رخ داده وبررسی آنها می توان در یک طبقه بندی جدید حرکات توده ای را در هشت گروه ریزش ، واژگونی، روانه ، گسترش جانبی ، زمین لغزش ، روانه گلی (سولیفلوکسیون )، خزش وواریزه تقسیم بندی کرد .

زمین لغزش یا رانش زمین یا زمین لغزه به حرکت لایه های رسوبی غیر متراکم ومتراکمی بر روی سطح شیب دار که ناپایدار شده اند حال به دلایل متفاوت مانند زمین لرزه یا راه سازی به سمت پایین را گویند .عامل حرکت توده رسوبی ، نیروی جاذبه ، جنس خاک (مشاهده جنس خاک و انواع تیپ خاک روی گوگل Earth)، زلزله (دانلود شیپفایل های زمین لرزه های استان های ایران)، جاده سازی ، باران یا فشار منفذی سیالات ، سبک سازی پایین دست توده و… است .حرکت نزولی در رانش زمین ممکن است بسیار کند رخ دهد (تنها چند میلی متر در سال )یا با سرعت بسیار بروز کند وتاثیرات مصیبت باری به جای بگذارد.رانش زمین حتی می تواند در بستر دریا وزیر آب رخ دهد وامواج جزرومدی به وجود آورد که باعث تخریب در مناطق ساحلی شود.این رانش ها را رانش زمین زیر دریایی می گویند .رانش زمین ممکن است به علت زلزله ، فعالیت آتشفشانی ، تغییرات آب های زیرزمینی ، به هم خوردن یا تغییر شیب زمین رخ دهد .

Slide – downslope movement of coherent block of earth material

Slump – is sliding along a curved slip pane producing slump blocks

Fall- rocks fall from vertical face

Flow – Downslope movement of unconsolidated material in which particles move about and mix within the mass

Subsidence is the sinking of a mass of earth material below the level of surrounding material.

Rotational Slides: Sliding occurs along a curved slip plane.

Translational Slides: Sliding occurs on a planar surface or on a slip plane

Slump( a type of slide)

Debris flows are the downslope flow of relatively coarse material. >50% of particles in a debris flow are coarser than sand.

Rockslide : Rock moves because there is nothing holding it back.

Generally requires a pre- existing low friction surface.

انواع زمین لغزش

لغزش چرخشی (Rotational slide)

در این لغزش سطح گسیختگی به صورت یک منحنی با تقعر رو به بالاست و جابجایی لغزشی تقریبا چرخشی و حول محوری موازی سطح زمین در سراسر عرض لغزش اتفاق می افتد.

لغزش انتقالی (Translational slide)

در این نوع لغزش، توده ی لغزشی در راستای یک سطح تقریبا مسطح با چرخش یا واژگونی کم جابجا می شود.

لغزش بلوکی (Block slide)

یک لغزش انتقالی است که توده ی متحرک از یک جنس یا واحدهای بسیار نزدیک به هم تشکیل شده است و به صورت یک توده ی به هم چسبیده بر روی شیب به طرف پایین جابجا می شود.

فرو ریزش (Fall)

فرو ریزش، جابجایی ناگهانی توده هایی از مواد زمین، مانند سنگ ها و تخته سنگ هایی است که از شیب های تند و صخره ها جدا شده اند. این جدایش سنگ ها و تخته سنگ ها در راستای ناپیوستگی ها مانند شکستگی ها، درزه ها و سطوح لایه بندی رخ می دهد. حرکت آنها نیز به صورت افتادن آزادانه، پرش و یا غلطیدن خواهد بود. فروریزش ها قویا به گرانش، هوازدگی مکانیکی و حضور آب بین منفذی وابسته است.

واژگونی (Topple)

شکستگی واژگونی با چرخش به جلوی یک واحد (یا واحدها) حول تعدادی نقطه محوری در پایین آن، تحت اثر نیروی ثقل و نیروهایی که از واحدهای مجاور وارد می شود و یا فشار آب بین منفذی در شکاف های سنگ ها اتفاق می افتد.

جریان واریزه (Debris flow)

جریان واریزه نوعی از جابجایی سریع توده مواد است که شامل مجموعه ای از خاک سست و غیر چسبنده، سنگ، مواد آلی،  هوا و آب جاری به عنوان روانه گل می باشد و به صورت ناگهانی به طرف پایین شیب ها جریان می یابد. جریان های واریزه کمتر از ۵۰ درصد خاک و مواد دانه ریز دارند. این جریان ها معمولا در اثر شدت جریان آب سطحی بوجود می آیند. بارش سنگین تگرگ و یا ذوب شدن سریع برف باعث فرسایش و جابجایی خاک غیر جسبنده یا سنگ های روی دامنه های پر شیب می شود. جریان های واریزه همچنین نسبت به دیگر انواع زمین لغزش هایی که بر روی دامنه های پرشیب اتفاق می افتند رایج تر هستند، تقریبا اشباع از آب هستند و بخش زیادی از مواد آنها در اندازه سیلت و ماسه می باشد. خاستگاه جریان های واریزه اغلب در ارتباط با آبگذرهای پرشیب توسعه می یابند. و نهشته های جریان واریزه معمولا در دهانه ی این آبگذر ها بادزنه های واریزه ای را تشکیل می دهند. آتش سوزی باعث برهنه شدن دامنه های پرشیب از گیاهان، و مستعد شدن این شیب ها برای جریان واریزه می شود.

بهمن واریزه ای (Debris avalanche)

شامل مجموعه ای متنوع از جریان واریزه ای خیلی سریع تا بشدت سریع می باشد.

خاکروانه (Earthflow)

این جریان ها شکلی شبیه به ساعت شنی دارند. مواد دامنه ای به حالت روانه در آمده و به راه می افتد و  یک محدوده کاسه مانند یا فرو رفتگی را در بالا به وجود می آورد. خود جریان کشیده و باریک است و معمولا در مواد ریز دانه یا سنگ های حاوی گل بر روی دامنه های با شیب متوسط و تحت شرایط اشباع به راه می افتد. هر چند که ایجاد جریان های خشک از مواد ریز دانه نیز محتمل می باشد.

روانه گل (Mudflow)

روانه گل یک حالت از جریان یافتن زمین (earthflow) است که در آن مواد برای جریان یافتن سریع  به اندازه کافی مرطوب هستند. این روانه حداقل از ۵۰ درصد ماسه، سیلت و رس تشکیل شده است.

لازم به ذکر ایت که در گزارش های خبری به روانه گل و جریان واریزه ای معمولا لغزش گلی (mudslide) گفته می شود.

خزش (Creep)

خزش حرکت پیوسته و به صورت نامحسوس آهسته و رو به پایین خاک و سنگ بر روی سطح دامنه های شیب دار است. این جابجایی در اثر اعمال تنش برشی ای است که برای ایجاد یک تغییر شکل دائمی کافی است اما برای ایجاد یک گسیختگی برشی کم است. بصورت معمول سه نوع خزش وجود دارد:

۱)      فصلی:  در این حالت جابجایی در درون  عمق خاکی اتفاق می افتد که رطوبت و دمای آن تحت تاثیر تغییرات فصلی قرار دارد.

۲)      پیوسته: جایی که تنش برشی متناوبا بر مقاومت مواد غلبه می کند.

۳)      پیشرونده: جایی که شیب ها به نقطه شکست می رسند به طوریکه انواع دیگر جابجایی توده رخ می دهد.

خزش به کمک آثاری چون تنه ی کج شده ی درختان، فنس ها یا دیوارهای نگهبان خمیده، پرچین ها و تیرهای کج شده، و یا با موج ها و برآمدگی های کوچک خاک شناسایی می شوند

گسترش جانبی (Lateral Spreads)

این حالت در شیب های بسیار ملایم یا زمین های مسطح اتفاق می افتد. شیوه بارز جابجایی بازشدن جانبی به موازات شکستگی های برشی یا کششی است. شکست به علت روانگرایی رخ می دهد. فرایندی که بوسیله ی آن رسوبات فاقد چسبندگی، سست و اشباع از آب (معمولا ماسه و سیلت) از وضعیت جامد به مایع تغییر شکل می یابند. این شکست معمولا بوسیله ی حرکت سریع زمین مانند آنچه که در زمان وقوع یک زمینلرزه تجربه می کنیم و یا به صورت القایی و مصنوعی ایجاد شود. زمانی که مواد چسبنده، سنگ بستر یا خاک، تکیه گاه موادی باشند که روان شده اند، واحد بالایی متحمل شکستگی و بازشدگی شود و ممکن است دچار فرونشست، برگشتن، چرخش، فروریختن، ویا روان شده و جریان یابند.

گسترش جانبی در مواد ریز دانه بر روی شیب های کم ژرفا معمولا پیشرونده است. شکستگی به طور ناگهانی در یک منطقه کوچک اتفاق می افتد و به سرعت گسترش می یابد. اغلب شکستگی اولیه یک فرو نشست است؛ اما در برخی مواد جابجایی بدون هیچ علت مشخصی رخ می دهد.

ترکیب دو یا بیشتر از انواع لغزش که در بالا توضیح داده شد به عنوان یک زمین لغزش مرکب (complex landslide) نامیده می شود.(کاظمیان سایت زمین نوشت)

Falls

• Rock fall  is a fall of newly detached mass from an area of bedrock.
• Debris fall is a fall of debris , which is composed of detrital fragments prior to failure.
• Pebble falls is (size less than 20 mm), Cobble falls(more than 20 mm. but less than 200 mm).
• Boulder falls(more than 200mm).

Master Thesis: Master Thesis: Bivariate Statistical Analysis of Landslide Susceptibility in Western Nepal

اصطلاح زمین لغزش اشاره به پدیده ای زمین شناسی دارد که شامل رنج گسترده ای از حرکات زمینی است. این اصطلاح فرایندهایی را توصیف می کند که شامل حرکت رو به پایین و بیرون مواد از جمله سنگها و خاکها است که منتج به تغییر دامنه می شوند. دانشمندان متعددی تلاش نمودند که اصطلاح زمین لغزش و بسیاری از انواع حرکات توده ای را توضیح دهند.

کرودن(1991) زمین لغزش را به عنوان حرکت توده ای از سنگ، زمین یا واریزه به سمت پایین دامنه تعریف کرد. ستاد مشترک ISSMGE,ISRM and IAEG کمیته تکتونیکی در مورد لنداسلایدها و مهندسی دامنه ها(JTC-1) چنین تعریف کرد ” لنداسلاید ها را به عنوان حرکت رو به پایین توده ای از سنگها، واریزه ، خاک و زمین” (Fell etall. 2008).

گاردن و وارنز(1996) یک طبقه بندی از حرکت دامنه ای را براساس ماهیت مواد و نوع حرکت. نوع مواد در حرکت دامنه به سنگ، واریزه و زمین گروه بندی می شود. سنگ یک توده سخت است که سالم و در مکان طبیعی اش بود قبل از حرکت اولیه . زمین مواد خاکی با 80 درصد یا بیشتر ذرات کوچکتر از 2 میلیمتر در اندازه را تشکیل می دهد. . واریزه شامل مواد درشت دانه با 20-80 درصد از ذرات بزرگتر از 2 میلی متر در اندازه را تشکیل می دهد.

بر طبق نظر کرودن و وارنز(1996) انواع حرکات توده ای شامل fall  یا ریزش، Topple یا واژگونی ، لغزش  Slide ، گسترش جانبی یا Spread و جریان یا flow .

ریزش ها و واژگونی ها (Falls and topples) حرکت ناگهانی توده ای از مواد زمین عمدتا در اثر جاذبه هستند. ریزش ها یا فال ها حرکت ناگهانی توده ای از سنگها و یا خاکها از دامنه های پرشیب یا پرتگاهای سنگی هستند. فال ها با ریزش ازاد و غلطیدن که بسیار متاثر می شوند با جاذبه ، هوازدگی مکانیکی و آب ماندی. فالها در امتداد انفصالها مانند شکاف ها، گسل ها ، درزه ها و سطوح لایه بندی.

تاپل ها یا وازگونی چرخش رو به جلو و بیرون از دامنه دارای توده ای از خاک یا سنگ درحدود یک نقطه یا محور زیر مرکز جاذبه ماده جابه جاشده.  وازگونی بوسیله جاذبه و یخ و اب جاری در توده گرفته می شود.

سایر انواع حرکات توده ای اسلاید، گسترش جانبی و جریان ها هستند.

اسلاید : اسلاید حرکت توده ای از زون مجزا ضعیف که مواد دامنه را از مواد زیرین پایدار مجزا می سازد. دو نوع اصلی اسلاید ها اسلاید چرخشی و اسلاید انتقالی هستند. در اسلاید چرخشی سطح گسیختگی به طور مقعر رو به بالا منحنی می شود و حرکت اسلاید تقریبا چرخشی است در حدود یک محور که موازی با سطح زمین و عرض اسلاید را قطع می کند.  در اسلاید انتقالی توده زمین لغزش تقریبا در سطح صفحه با واژگونی کم یا وازگونی عقبی جا به جا می شود.

حرکت کند گسترش جانبی توده منسجم سنگ یا خاک ترکیب شدند با سابسدنس توده شکاف برداشته از مواد منسجم به مواد زیرین نرم تر . اسپرید ها در نتیجه آبگونه سازی یا Liquefaction ابگونه سازی جریان مواد نرم تر اتفاق می افتند. جریان یک حرکت پیوسته مواد خاک یا سنگ است که در ان سطح برشی کوتاه مدت هستند.

Masswasting

حرکت رو به پایین مواد که شامل سنگ بستر، ریگولیت یا مخلوطی از اینها است معمولا لنداسلاید نامیده می شود.

اسلاید ها : اسلاید ها حرکت ناگهانی رو به پایین  توده هایی از سنگ یا رسوب یا خاکها هستند. اسلاید ها نامید ه می شوند. اسلاید های انتقالی شامل تنها حرکت مسقتیم در امتداد یک جهت می شوند.

راک اسلاید ها و دبریز اسلاید ها وقتی ایجاد می شوند که سنگها یا واریزه ها  از سطح از قبل موجود مانند سطح لایه بندی ، سطح برگ برگ شده (foliation) یا سطح درزه به پایین بلغزند.

کپه های تالوس در پایه یک راک اسلاید یا دبریز اسلاید معمول هستند. اسلایدها از اسلامپ ها متفاوت اند در این که در ان هیچ چرخشی از توده سنگ لغزنده در امتداد سطح منحنی وجود ندارد.

اسلامپ : اشاره به توده منسجم از از مواد لغزنده در امتداد سطح منحنی یک سطح مایل دارد.

Fig. 3 This rockfall in North

Carolina (USA), occurred on

a highway through Pigeon

River Gorge, on October,

2009, and caused traffic

delays for weeks. Photo by

North Carolina Department of

Transportation در 2004 قطعه بزرگی از زمین در امتداد رودخانه سلاویک در آلاسکا در نتیجه گسیختگی ناشی از پرمافراست،