بازخورد به دو دیدگاه تصمیم گیری در برنامه ریزی شهری
تمام مطالعات منطقه ای و بررسی های شهرسازی به عنصر حیاتی موقعیت و ویژگی های جغرافیایی منطقه بستگی دارد. شهر در اصل یک پدیده منحصر به فرد و مبتنی بر مکان است که در منطقه خاصی از سیاره زمین ایجاد شده است.
بنابراین، معتقدم هر گونه تحقیق و گفتمان در مورد شهر و ویژگی های شهری مستلزم تاکید بر ویژگی های جغرافیایی است. اگر شهرها را به‌عنوان حالت یکپارچه ویژگی‌های فرهنگی سرزمین و همچنین ویژگی‌های فیزیکی محیط بپذیریم، شهر در نتیجه تعامل بین محیط طبیعی و ویژگی‌های اجتماعی جامعه انسانی در منطقه خاص توسعه می‌یابد. بنابراین، سیاست‌گذاری منطقه‌ای از جمله برنامه‌ریزی شهری به شدت متاثر از نمایه‌های فرهنگی منطقه است. به عنوان مثال، در مدل تفاوت های فرهنگی هافستد، باید هر گونه برنامه ریزی را با توجه به ویژگی های فرهنگی خاص آن منطقه بومی سازی کرد.
الور (Allor) (1994) در تحقیقی درباره کمیسیون های برنامه ریزی محلی، جنبه های اجتماعی و زیست محیطی کمیسیون های برنامه ریزی را بدون توجه به ویژگی های جغرافیایی یک منطقه مورد بحث قرار داد. این مطالعه عمدتاً در مورد ارکان پیشنهادی برای کمیسیون‌های برنامه‌ریزی با سه عنصر خانواده، دین و اموال بحث شده است. برای اجتناب از تصمیم گیری فردی، کثرت گرایی فرهنگی به عنوان بهترین روش برای تساهل دینی با آمیزه ای از ارزش های دینی پیشنهاد شد.
اگرچه این مطالعه از خانواده هسته‌ای حمایت کرده و مالکیت خصوصی را پذیرفته است، اما در هر دو مورد بر گشودگی در پذیرش سبک‌های جدید خانواده و مالکیت برای در نظر گرفتن منصفانه همه ویژگی‌های ممکن برنامه‌ریزی تأکید می‌کند و آن را به یک استراتژی پویا تبدیل می‌کند. بنابراین، توصیه های پیشنهادی برای بهبود رایانه ای برای سیاست گذاران بسیار مفید خواهد بود، اما باید با تفاوت های مبتنی بر مکان تکمیل شود و بومی سازی شود. آلورهمچنین بحث کرد که کمیسیون‌های برنامه‌ریزی شهری باید از داشتن برچسب برای جلوگیری از تعصب جلوگیری کنند، باید سیاست‌هایی برای در نظر گرفتن تمام جنبه‌های زندگی شهری داشته باشند، و باید استراتژی بلندمدتی برای انجام پویا در اولویت‌ها داشته باشند.
بائر (Baer) (1997) در جستجوی معیارهای ارزیابی طرح کلی، مطالعه خود را در مورد سه عنصر مقامات مسئول برنامه ریزی، مرحله ارزیابی طرح در حین برنامه ریزی یا پس از اجرا و ماهیت نوع طرح توسعه داد. کار قوی بائر، یک پایه نظری معتبر برای تحقیقات بیشتر در زمینه برنامه ریزی و مطالعات شهری فراهم کرد. با این حال، در این مطالعه نیز هیچ تاکیدی بر موقعیت و ویژگی های جغرافیایی یک منطقه در طرح کلی پیدا نکردم.
در این خصوص می توانید سایر مقالات بازخوردی من به دیدگاه های برنامه ریزی شهری را برای درک بهتر این موضوع مطالعه کنید.
همانطور که قبلاً در نوشته های بازخوردی قبلی ام اشاره کردم، فکر می کنم مسائل شهرسازی از جمله کمیسیون های برنامه ریزی و طرح های کلی باید با نگاهی به منحصر به فرد بودن جغرافیایی هر منطقه مورد بررسی قرار گیرد. منظورم این است که برخی معیارها می توانند در یک منطقه مفید باشند، در حالی که ممکن است در منطقه دیگر بی فایده باشند.
نویسنده: دکتر محمدعلی نظام محله
پاییز 1403
David J. Allor (1994) Toward a Longer View and Higher Duty for Local Planning Commissions, Journal of the American Planning Association, 60:4, 437-443, DOI: 10.1080/01944369408975603
William C. Baer (1997) General Plan Evaluation Criteria: An Approach to Making Better Plans, Journal of the American Planning Association, 63:3, 329-344, DOI: 10.1080/01944369708975926
مطالعه بیشتر
مشاهده سایر مقالات بازخوردی فوری آموز
بافت فرسوده شهر تهران: چالش‌ها و راهکارها
بافت فرسوده شهر تهران: چالش‌ها و راهکارها
تهران، پایتخت ایران، با وجود مدرن‌سازی و توسعه شهری در دهه‌های گذشته، همچنان با مشکلات جدی در زمینه بافت‌های فرسوده (urban blighted areas) مواجه است. این مناطق که اغلب در نواحی مرکزی و قدیمی شهر قرار دارند، به دلایل مختلفی مانند قدمت زیاد، ساختار ضعیف و استانداردهای ناکارآمد ساخت‌وساز در زمان احداث، امروزه نیازمند توجه ویژه‌ای هستند.
| برای مشاهده موقعیت جغرافیایی و نقشه بافت فرسوده شهر تهران در Google Earth به لینک گوگل ارث بافت فرسوده شهر تهران مراجعه کنید. |
تعریف بافت فرسوده
بافت فرسوده شهری به مناطقی اطلاق میشود که ویژگی‌هایی نظیر عمر بالا، دسترسی دشوار، نفوذناپذیری معابر، و کیفیت پایین سکونت در آنها مشهود است. در تهران، این مناطق عمدتاً در بخش‌هایی از مناطق 10، 11، 12، 14 و برخی نواحی دیگر قابل مشاهده هستند. برای مشاهده نقشه کاربری های مناطق 22 گانه شهر تهران روی گوگل ارث به بخش کاربری های تهران مراجعه کنید.
چالش‌های بافت فرسوده تهران
- خطرات ایمنی و بلایای طبیعی: بسیاری از این مناطق در برابر زلزله، آتش‌سوزی و دیگر حوادث طبیعی مقاومتی ندارند. به دلیل قدمت و مصالح نامرغوب به‌کاررفته در ساخت این ساختمان‌ها، خطر فروپاشی آنها بسیار بالاست.
- مشکلات اجتماعی و اقتصادی: بافت‌های فرسوده معمولاً محل سکونت اقشار کم‌درآمد هستند. این مناطق از نظر خدمات شهری، بهداشت و امنیت دچار کمبودهای جدی هستند.
- معضلات محیط زیستی: تراکم بالا، کیفیت پایین زیرساخت‌ها و نبود فضای سبز کافی باعث شده است این مناطق از نظر زیست‌محیطی نیز در وضعیت نامطلوبی باشند.
- مشکلات حقوقی و مالکیتی: در بسیاری از موارد، تعدد مالکیت یا عدم وجود اسناد قانونی معتبر مانع از نوسازی یا بازسازی این مناطق میشود.
راهکارهای پیشنهادی برای حل مشکل بافت فرسوده
- نوسازی و بازآفرینی شهری: یکی از راهکارهای مؤثر، اجرای پروژه‌های نوسازی و بازآفرینی با مشارکت بخش خصوصی و دولت است. این پروژه‌ها باید با در نظر گرفتن حقوق ساکنان محلی و حفظ بافت فرهنگی مناطق اجرا شوند.
- حمایت‌های مالی و تسهیلات بانکی: ارائه تسهیلات مالی کم‌بهره یا بلاعوض به مالکان و سازندگان می‌تواند انگیزه لازم برای بازسازی این مناطق را فراهم کند.
- تقویت زیرساخت‌ها و خدمات شهری: توسعه معابر، تأمین امکانات بهداشتی، و افزایش امنیت می‌تواند کیفیت زندگی در این مناطق را بهبود بخشد.
- آگاهی‌بخشی و جلب مشارکت مردمی: برای موفقیت در بازسازی بافت فرسوده، جلب همکاری ساکنان این مناطق ضروری است. این امر می‌تواند از طریق آموزش و اطلاع‌رسانی انجام شود.
نمونه‌های موفق بازسازی بافت فرسوده
در سال‌های اخیر، پروژه‌های مختلفی در تهران مانند پروژه‌های منطقه 12 و بازآفرینی برخی محله‌های مرکزی به اجرا درآمده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت این موضوع است. این پروژه‌ها اگرچه گام‌های مثبتی بوده‌اند، اما برای حل کامل این معضل، نیاز به اقدامات گسترده‌تری وجود دارد.
نتیجه‌گیری
بافت فرسوده تهران نه تنها یک چالش شهری بلکه یک فرصت برای بهبود کیفیت زندگی و توسعه پایدار است. با برنامه‌ریزی دقیق، همکاری بخش‌های مختلف و توجه به نیازهای ساکنان محلی، می‌توان این مناطق را به مناطقی مدرن و قابل سکونت تبدیل کرد. توجه به این مسئله نه تنها باعث کاهش خطرات ایمنی و اجتماعی خواهد شد، بلکه می‌تواند چهره‌ای نوین به پایتخت ایران ببخشد.
آزمون های آماری مقایسه ای در GIS
آزمون های آماری مقایسه ای در GIS
در این بخش مهمترین روشهای آماری مورد استفاده در علوم محیطی و جغرافیایی را مورد بحث قرار داده ایم. این مباحث در تمام رشته های مرتبط با علوم GIS یا دانش های اطلاعات جغرافیایی کاربرد دارند. این آزمون ها که در ادامه آمده است عمدتا در رشته های علمی زیرمجموعه دانش های اطلاعات جغرافیایی (Geographical Information Science GIS) می توانند کاربرد داشته باشند. مهمترین شاخه های علوم جغرافیایی شامل منابع طبیعی، آبخیزداری، محیط زیست، نقشه برداری، شهرسازی و برنامه ریزی شهری، مطالعات برنامه ریزی روستایی و شهری، تحلیل های آب و هوایی و هواشناسی، زمین شناسی و مطالعات معدنی هستند. تحلیل ها و پردازش های آماری که در ادامه آمده است در تمام رشته های زیر مجموعه علوم مکانی و جغرافیایی کاربرد دارند.
آزمونهای T
آماره t در آزمون t برای تعیین اینکه آیا فرضیه صفر را تایید یا رد می کند استفاده می شود. بسیار شبیه به z-score است اما با این تفاوت که از آماره t زمانی استفاده می شود که حجم نمونه کوچک باشد یا انحراف معیار جامعه نامشخص باشد.
مقادیر بالاتر t-score نشان می دهد که تفاوت زیادی بین دو مجموعه نمونه وجود دارد. هر چه مقدار t کوچکتر باشد، شباهت بیشتری بین دو مجموعه نمونه وجود دارد. نمره t بزرگ یا t-value نشان می دهد که گروه ها متفاوت هستند در حالی که یک نمره t کوچک نشان می دهد که گروه ها مشابه هستند.
آزمون t تک نمونه: برای آزمون فرض پیرامون میانگین یک جامعه استفاده می شود. به عبارتی این آزمون برای بررسی تفاوت یک متغیر از جامعه با میانگین مفرض از آن جامعه مورد استفاده قرار می گیرد.
آزمون t وابسته:
برای آزمون فرض پیرامون دو میانگین از یک جامعه استفاده می شود. برای مثال اختلاف میانگین تغییرات کانال رودخانه قبل و بعد از احداث سد یا زمانی که نمرات یک کلاس با پیش آزمون و پس آزمون سنجش می شود.
آزمون t دو نمونه مستقل:
جهت مقایسه میانگین دو جامعه مستقل استفاده می شود. در آزمون t برای دو نمونه مستقل فرض می شود واریانس دو جامعه برابر است. برای مثال به منظور بررسی معنی دار بودن تفاوت میانگین دبی رسوب رودخانه ها براساس جنس سازندهای زمین شناسی متفاوت و یا تفاوت میانگین خصوصیات فیزیوگرافی حوضه ها براساس نوع اقلیم و پوشش در خصوص هر یک از فرضیه های پژوهش استفاده میشود.
آزمون لون:
آزمون لون[1] همگنی واریانس ها را در نمونه های متفاوت بررسی می نماید. به عبارتی فرض تساوی متغیر وابسته را برای گروه هائی که توسط عامل رسته ای تعیین شده اند، آزمون می کند و نسبت به اکثر آزمونها کمتر به فرض نرمال بودن وابسته بوده و در واقع به انحراف نرمال مقاوم است.
این آزمون در نظر می گیرد که واریانس جمعیت آماری در نمونه های مختلف برابر است. فرض صفر همگن بودن واریانس ها می باشد یعنی واریانس جمعیت ها با هم برابر است و اگر مقدار P-VALUE در آماره لون کمتر از ۰٫۰۵ باشد تفاوت بدست آمده در واریانس نمونه بعید است که بر اساس روش نمونه گیری تصادفی رخ داده باشد. بنابراین فرض صفر که برابری واریانس ها می باشد رد می شود و به این نتیجه می رسیم که که بین واریانس ها تفاوت وجود دارد. (آذر و مومنی، 1388)
تحلیل واریانس[2]
از این آزمون به منظور بررسی اختلاف میانگین چند جامعه آماری استفاده می شود. برای مثال جهت بررسی معنی دار بودن تفاوت میانگین نمره نظرات پاسخ دهندگان بر اساس سن یا تحصیلات در خصوص هر یک از فرضیه های پژوهش استفاده می شود. در تحلیل واریانس مجموع واریانس بین گروهی و درون گروهی واریانس کل را نشان می دهد. بنابراین، اگر واریانس بین گروه ها یا تغییرات بین گروه ها بیشتر باشد، انتظار می رود که واریانس درون گروه ها یا تغییرات درون گروه ها که ناشی از تفاوت های غیر واقعی یا تصادفی و ناشی از خطا است کمتر شود. هر چه تفاوت بین گروه ها زیادتر باشد، می توان گفت که تاثیر متغییر مستقل بیشتر بوده است.
آزمون F:
این آزمون تعمیم یافته آزمون t است و برای ارزیابی یکسان بودن یا یکسان نبودن دو جامعه و یا چند جامعه به کار برده میشود. در این آزمون واریانس کل جامعه به عوامل اولیه آن تجزیه میشود. مشخصه آماری F نسبت واریانس بین گروه ها به واریانس درون گروه ها را نشان می دهد. هر چقدر این نسبت بیشتر باشد، واریانس بین گروهی در مقایسه با واریانس درون گروهی بیشتر خواهد بود و در نتیجه میانگین بین گروه ها تفاوت بیشتری خواهد داشت. به همین دلیل به آن آزمون آنالیز واریانس نیز می‌گویند.وقتی بخواهیم بجای دو جامعه، تفاوت چند جامعه را تواما با هم مقایسه نماییم از این آزمون استفاده میشود. مقایسه میانگین های چند جامعه بوسیله این آزمون راحت تر از آزمون t امکان پذیر است.
پیشفرض‌های تحلیل واریانس
پیشفرض‌های تحلیل واریانس یک راهه عبارتند از الف) متغیر وابسته باید در سطح فاصله‌ای یا نسبی باشد، ب) متغیر مستقل باید اسمی یا رتبه‌ای باشد، ج) توزیع داده‌های متغیر وابسته باید به صورت نرمال باشد که برای بررسی نرمال بودن می توان از آزمون کالماگورف- اسمیرانف استفاده کرد، د) نمونه ها به صورت تصادفی و مستقل از یکدیگر باشند که برای بررسی تصادفی بودن می توان از آزمون گردش[3] استفاده کرد. (آذر و مومنی، 1388)
آزمون کلماگورف- اسمیرانف[4]
این آزمون از نوع ناپارامتری است و برای ارزیابی همقوارگی متغیرهای رتبه ای در دو نمونه (مستقل و یا غیر مستقل) و یا همقوارگی توزیع یک نمونه با توزیعی (توزیع نرمال) که برای جامعه فرض شده است، به کار می‌رود (اسمیرانف یک نمونه ای). این آزمون در مواردی به کار می‌رود که متغیرها رتبه ای باشند و توزیع متغیر رتبه ای را در جامعه بتوان مشخص نمود. این آزمون از طریق مقایسه توزیع فراوانی های نسبی مشاهده شده در نمونه با توزیع فراوانی های نسبی جامعه انجام می‌گیرد. این آزمون بدون توزیع است اما باید توزیع متغیر در جامعه برای هر یک از رتبه های مقیاس رتبه ای در جامعه بطور نسبی در نظر گرفته شود که آنرا نسبت مورد انتظار می نامند. اگر سطح معنی داری[5] (p-value) کمتر از 0.05 باشد به این معنی است که نمونه از توزیع نرمال پیروی نمی کند. (آذر و مومنی، 1388)
آزمون گردش
آزمون گردش یا رانز برای بررسی تصادفی بودن نمونه های جمع آوری شده بکار می رود. اگر معنی داری بیشتر از 0.05 باشد به این مفهوم است که داده ها بطور تصادفی جمع آوری شده اند.
آزمون یو مان وایتنی
هر گاه دو نمونه مستقل از جامعه ای مفروض باشد و متغیرهای آنها به صورت ترتیبی باشند، از این آزمون استفاده میشود. این آزمون مشابه t استیودنت با دو نمونه مستقل است و آزمون ناپارامتری آن محسوب میشود. هرگاه شرایط استفاده از آزمونهای پارامتری در متغیرها موجود نباشد، یعنی متغیرها پیوسته و نرمال نباشند از این آزمون استفاده میشود. دو نمونه باید مستقل بوده و هر دو کوچکتر از ۱۰ مورد باشند. در صورت بزرگتر بودن از ۱۰ مورد باید از آماره های Z استفاده کرد که در محاسبات کامپیوتری، تبدیل به Z به طور خودکار انجام میشود. در این آزمون شکل توزیع، پیش فرضی ندارد یعنی می‌تواند نرمال و یا غیر نرمال باشد. سطح معنی داری در این آزمون معنی داری باید کمتر از 0.05 باشد که نشان دهده تفاوت معنی دار دو نمونه است. به عنوان مثال، اگر تفاوت احتمال رخداد سیل بین دو گروه سکونتگاه های کوهستانی و جلگه ای معنی دار باشد به این معنی است که عامل مستقل یعنی واحد ژئومورفولوژی کوهستان یا جلگه می تواند در وقوع این مخاطرات موثر باشد. (کلانتری،۱۳۸۷)
آزمون کروسکال- والیس
این آزمون متناظر غیر پارامتری آزمون F است و همچون آزمون F ، موقعی به کار برده میشود که تعداد گروه ها بیش از ۲ باشد. مقیاس اندازه گیری در کروسکال والیس حداقل باید ترتیبی باشد. این آزمون برای مقایسه میانگین های بیش از ۲ نمونه رتبه ای و یا فاصله ای بکار می‌رود. در صورت عدم برقراری فرض نرمال بودن که یکی از پیش فرض های استفاده از آنالیز واریانس به حساب می آید به سراغ آزمون ناپارامتری کروسکال والیس می رویم. در این آزمون سطح معنی داری باید کمتر از 0.05 باشد تا بتوان نتیجه گرفت که میانگین نمونه ها تفاوت معنی داری دارند. برای مثال، اگر میانگین احتمال وقوع مخاطره ای در چند زیرحوضه تفاوت معنی دار داشته باشد می توان نتیجه گرفت که عامل گروه بندی یعنی زیرحوضه در احتمال رخداد آن مخاطره موثر است. در مثال تاثیر زیرحوضه ها بر احتمال مخاطره، درصورتی که فرض صفر رد شود به این مفهوم است که زیرحوضه ها می تواند عاملی موثر در احتمال وقوع و یا شدت مخاطرات باشد. (کلانتری، ۱۳۸۷)
نتیجه گیری
آزمون های آماری در مطالعات جغرافیایی می توانند برای مقایسه پدیده ها کاربرد دارند. معنی داری تفاوت ها در این پدیده های GIS می تواند نشان دهنده تاثیرگذاری و تاثیرپذیری پدیده ها از علل مکانی باشد.
[1] Levene
[2] ANOVA
[3] RUNS
[4] Kalmogorov- Smiranov Test
[5] Sig.
آموزش ویدئویی GIS برای عموم: فوری آموز ویدئوی رایگان ArcGIS برای همه
در ویدئوی فوری آموز زیر می توانید در یک ساعت با کل بخش های سیستم اطلاعات جغرافیایی آشنا شوید. در این آموزش یک ساعته تمام بخش های GIS در قالب کار با نرم افزار ArcGIS توضیح داده شده است. در این آموزش کوتاه یک ساعته شما با تمام بخش های دانش اطلاعات جغرافیایی آشنا می شوید. لازم به ذکر است این آموزش برای غیرمتخصصین GIS تهیه شده است و کاملا از صفر تمام کارهای ضروری را آموزش می دهد و لازم است برای کارهای تخصصی تر حتما با کارشناسان و متخصصین جغرافیایی مشورت کنید. برای اینکه بدانیم تکنولوژی سیستم اطلاعات جغرافیایی چیست به مقاله درباره GIS یا مقاله GIS چیست مراجعه کنید.
این آموزش با هدف آشنا سازی کاربران تخصص های مختلف با دانش اطلاعات جغرافیایی (+) و نرم افزار های سیستم اطلاعات جغرافیایی است. در این آموزش کاملا از صفر و از سطح ابتدایی ترین مراحل کار با این نرم افزار توضیح داده شده است. در مراحل بعد تمام داده ساختار های وکتوری و رستری و انواع فیلتر (گیراندازها) های مکانی و فیلتر های جداول و همچنین پردازش های وکتوری و رستری و فیلتر های وکتوری و فیلتر های رستری آموزش داده شده است. پردازش های مکانی از سطح بسیار ابتدایی و کاملا مقدماتی توضیح داده شده است. آموزش ویدئویی GIS برای عموم: فوری آموز ویدئوی رایگان ArcGIS برای همه بهترین روش برای آشنایی مقدماتی با نرم افزار های GIS است. عموم افراد با هر تخصص و هر سطح دانش و مهارت می توانند با این ویدئو با برنامه (Geographic Information System یا همان GIS ) و دانش اطلاعات جغرافیایی آشنا شوند.
لازم به ذکر است برای کارهای حرفه ای تر حتما با کارشناسان جغرافیایی برای انجام تحلیل های مکانی در GIS مشورت بگیرید.
دانلود فوری آموز یک ساعته آموزش ویدئویی رایگان GIS برای عموم
همراه با مشاهده این ویدئو می توانید با فایل ها و اطلاعات رایگان آموزشی با این ویدئو همزمان تمرین کنید.
برای دانلود لایه های مکانی آموزشی برای تمرین بهمراه این ویدئوی فوری آموز رایگان سیستم اطلاعات جغرافیایی برای عموم می توانید روی این لینک کلیک کنید.
همچنین می توانید آموزش های تخصصی تر GIS را در قسمت ویدئوهای آموزشی فوری آموز مشاهده کنید.
موفق باشید.
دکتر محمدعلی نظام محله
صاحب امتیاز وبسایت فوری آموز
تفاوت سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) با سیستم اطلاعات مکانی (SIS)
معرفی
در این مقاله به تفاوت های بین سیستم های اطلاعات مکانی و سیستم های اطلاعات جغرافیایی پرداخته ایم. در تمام متون علمی معتبر و مراجع برجسته علمی سیستم های اطلاعات جغرافیایی و سیستم های اطلاعات مکانی در حوزه های پژوهشی و مدیریتی دستگاه های اجرایی کشور های جهان نقش مهمی ایفا نموده اند. این سیستم ها هر کدام در حوضه های اجرایی و حوزه های تحقیقاتی توانسته اند راهگشای بسیاری از مسایل و معضلات جهان باشند. در این مقاله براساس متون علمی مجلات علمی و مراجع رسمی جهان به تفاوت های این دو سیستم و اهمیت آنها برای بهبود زندگی جوامع انسانی بر روی سطح سیاره زمین پرداخته ایم. هر چند در بسیاری از متون داخلی و برخی متون خارجی این دو سیستم را یکی در نظر گرفته اند ولی براساس مراجع رسمی بین المللی که در ادامه آمده است این دو سیستم تفاوت های بسیاری باهم دارند.
تفاوت اصلی سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سیستم اطلاعات مکانی (LBS) در استفاده تحلیلی و ابزاری از این سیستم است. سیستم اطلاعات مکانی (مطابق منابع معتبر +) برای اندازه گیری های مکانی و سنجش فواصل مکان ها و نقاط روی سطح سیاره زمین براساس اطلاعات پلتفرم ها و سکوها مورد استفاده قرار می گیرد، درحالیکه سیستم اطلاعات جغرافیایی برای تحلیل علل پراکنش عوارض روی سطح زمین، کشف الگوهای فضایی روی سطح سیاره زمین، و شناسایی روندها و علل پیدایش و رخداد اشیا در بخشی از سطح زمین مانند سطح شهرها و روستاها است. با توجه به این تعریف می توانیم بیان کنیم که فرق اصلی بین دو سیستم اطلاعات مکانی و سیستم اطلاعات جغرافیایی این است که در سیستم اطلاعات مکانی با ابزارها و پلتفرم های آنلاین برای استفاده از دیتاها سروکار داریم ولی در سیستم اطلاعات جغرافیایی با تحلیل روابط مکانی و پردازش های علت و معلولی در بستر فضا سروکار داریم. در سیستم های اطلاعات جغرافیایی (Geographical Information System) از علوم یا دانش اطلاعات جغرافیایی (Geographical Information Science) برای تجزیه و تحلیل ارتباط عوامل با رویهم قرار گیری لایه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، محیطی، و زیرساختی استفاده می شود. این درحالی است که در سیستم اطلاعات مکانی (Location Based Information Systems) یا سیستم های اطلاعات مکانمند (Spatial Information System) هدف سنجش فواصل مکانی و مسیریابی یا ناوبری در سطح زمین با استفاده از اطلاعات ثبت شده در سامانه های تحت وب و بروزرسانی اطلاعات مکانی ثبت شده توسط مردم و کسب و کار ها است.
شایان ذکر است که سیستم اطلاعات جغرافیایی یک مفهوم است و لزوما نمی توانیم آن را متخص یک رشته خاص علمی یا یک تخصص در نظر بگیریم. به همین منظور، رشته های مختلف علمی و کارشناسان در دستگاه های اجرای مختلف از این دانش برای تحلیل فرایندهای مکانی و شناسایی الگوها و روابط مکانی در سطح سیاره زمین و یا در سطح یک شهر یا روستا استفاده می کنند. دانش اطلاعات جغرافیایی در قالب دیدگاه شاخه دانشگاهی نمی تواند محدود شود و این مفهوم هرچند بطور گسترده با اصول و مبانی علوم جغرافیایی سازگار است، اما دامنه فعالیت های آن بسیار گسترده تر از شاخه های دانشگاهی است. بعنوان مثال هرجند مباحث هیدرولوژی یک مفهوم جغرافیایی است ولی شاخه های تخصصی هیدرولوژی در علوم مختلفی مانند عمران آب، زمین شناسی، و هیدرولوژی بطور متمرکز به این موضوعات می پردازند. با این حال، برای از آنجایی که در سیستم های اطلاعات جغرافیایی ما با ترکیبی از لایه های جغرافیایی و تلفیق عوامل مختلف انسانی و طبیعی در یک مکان سروکار داریم درک مفاهیم و مبانی علوم جغرافیایی برای پردازش های عمیق تر بسیار ضروری است.
تفاوت سیستم اطلاعات جغرافیایی و سیستم اطلاعات مکانی
سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) یک فناوری حل مساله منحصر بفرد است که تاثیرات زیادی روی زندگی جوامع انسانی جهان و محیط طبیعی داشته است. همانطور که گفتیم GIS یک فناوری است که برای ایجاد، مدیریت، تجزیه و تحلیل و نقشه برداری از انواع داده ها استفاده می شود. فناوری GIS داده‌ها را به نقشه متصل می‌کند، داده‌های مکان (جایی که اشیا هستند) را با انواع اطلاعات توصیفی (یعنی اشیا و عوارض در آنجا چگونه هستند) یکپارچه می‌کند. این سیستم مفهوم بسیار گسترده ای از فناوری علوم اطلاعا جغرافیایی است و پایه ای را برای نقشه برداری و تجزیه و تحلیل فراهم می کند که در علم و تقریباً هر صنعتی استفاده می شود. امروزه GIS به کاربران کمک می کند تا الگوها، روابط و زمینه جغرافیایی را درک کنند. از مزایای آن می توان به بهبود ارتباطات، کارایی، مدیریت و تصمیم گیری اشاره کرد. امروز سیستم اطلاعات جغرافیایی توسط جغرافیدانان، مهندسین نقشه برداری، مهندسین عمران، کارشناسان برنامه ریزی شهری و منطقه ای، کارشناسان محیط زیست و منابع طبیعی و متخصصین اقتصادی مورد استفاده گسترده قرار می گیرد.
سیستم اطلاعات مکانی (SIS) به یک جعبه ابزار خودکار اشاره دارد که از داده های مربوط به مکان ها برای نمایش نماهایی از دنیای واقعی استفاده می کند. این یک فناوری برای پردازش داده های مکانی است و شامل ابزارهایی برای کارهایی مانند ترسیم نقشه یا اندازه گیری فاصله است. این سیستم برای حل مشکلات به داده ها، نرم افزار، سخت افزار و سایر منابع نیاز دارد و در یک محیط سازمانی وجود دارد. یک سیستم اطلاعات مکانی خودکار جعبه ابزاری برای نمایش نماهایی از دنیای واقعی از طریق داده های مربوط به مکان ها است. سیستم های اطلاعات مکانی فناوری پردازش داده های مکانی هستند. ابزارهایی که ممکن است با فشار دادن یک دکمه یا تایپ یک فرمان فعال شوند، عملکردها یا عملیات های پردازشی را نشان می دهند، به عنوان مثال، ترسیم نقشه، یا اندازه گیری فاصله دو یا چند شهر از کاربردهای سیستم های اطلاعات مکانی است. ابزارها روی برخی یا همه اطلاعات ذخیره شده به روشی سیستماتیک در پایگاه داده های تحت شبکه کار می کنند. سیستم اطلاعاتی به داده‌ها، نرم‌افزار، سخت‌افزار، سیستم تنظیم گر و سایر منابع نیاز دارد و در برخی از محیط‌های سازمانی به‌عنوان منبعی برای حل مشکلات وجود دارد. سیستم های اطلاعات جغرافیایی بیشتر توسط پلتفرم های آنلاین مانند نقشه های گوگل، پلتفرم های VGI یا نقشه های مسیریابی خودروها مورد استفاده قرار می گیرد. سرویس مبتنی بر مکان (LBS) بعنوان بخشی از سامانه های اطلاعات مکانی به سرویسی اطلاق میشود که اطلاعات متناسب با زمینه و نیازهای کاربر را بر اساس مکان فعلی او ارائه می‌کند. به افراد امکان می دهد به داده های مربوط به افراد یا مکان های نزدیک دسترسی داشته باشند، جستجوهای مبتنی بر مکان را انجام دهند و اطلاعات دقیق را در زمان واقعی جمع آوری کنند. LBS از همگرایی سه گرایش تکنولوژیکی اصلی پدید آمده است (+): (1) فناوری‌های مکانی، از جمله فناوری‌های آگاه از مکان، سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی (GIS) و پایگاه‌های اطلاعاتی فضایی. (ii) اینترنت، و. (iii) فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، به‌ویژه دستگاه‌های محاسباتی شخصی و ارتباطات سیار. قدمت برخی از این فناوری ها به اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970 می رسد. به عنوان مثال، اولین GIS در اواسط دهه 1960 توسعه یافت، در حالی که سیستم موقعیت یابی جهانی، شبکه دیجیتال خدمات یکپارچه (ISDN)، تلفن همراه… سال ها فعالیت داشته اند.
با توجه به مباحث فوق می توانیم بگوییم که سیستم اطلاعات مکانی یک سامانه سنجش فواصل و ناوبری براساس بانک اطلاعات مکانمند است که مردم یا کسب و کارها آن ها را به اشتراک گذاشته اند. در سیستم اطلاعات مکانی ما با سکوها و پلتفرم های مکانی تحت وب و نقشه های آنلاین با پردازش های تحت وب سروکار داریم. در سامانه های اطلاعات جغرافیایی ما با تحلیل اطلاعات جغرافیایی براساس ترکیب دانش های علوم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، طبیعی (اقلیمی و ژئومورفولوژی، پوشش گیاهی) و زیرساختی سروکار داریم.
سازمان زمین شناسی امریکا بعنوان یکی از معتبرترین سازمان های پردازش اطلاعات سیاره زمین GIS را اینگونه تعریف می کند. سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) طبق تعریف USGS یک سیستم کامپیوتری است که اطلاعات مرجع جغرافیایی را تجزیه و تحلیل و نمایش می دهد. از داده هایی استفاده می کند که به یک مکان منحصر به فرد متصل شده اند. بیشتر اطلاعاتی که ما در مورد دنیای خود داریم حاوی یک مرجع مکان است: جریان های USGS در کجا قرار دارند؟ نمونه سنگ از کجا جمع آوری شد؟ تمام شیرهای آتش نشانی یک شهر دقیقاً کجا هستند؟
به عنوان مثال، اگر یک گیاه کمیاب در سه مکان مختلف مشاهده شود، تجزیه و تحلیل GIS ممکن است نشان دهد که گیاهان همه در شیب‌های رو به شمال هستند که بالای ارتفاع 1000 فوتی هستند و بیش از ده اینچ باران در سال می‌بارند. سپس نقشه‌های GIS می‌توانند تمام مکان‌های موجود در منطقه را که شرایط مشابهی دارند نمایش دهند، بنابراین محققان می‌دانند کجا برای گیاهان کمیاب بیشتری جستجو کنند. با دانستن موقعیت جغرافیایی مزارع با استفاده از یک کود خاص، تجزیه و تحلیل GIS مکان‌های مزرعه، مکان‌های نهرها، ارتفاعات و میزان بارندگی نشان می‌دهد که کدام نهرها احتمالاً آن کود را به پایین دست حمل می‌کنند. اینها تنها چند نمونه از کاربردهای فراوان GIS در علوم زمین، زیست شناسی، مدیریت منابع و بسیاری از زمینه های دیگر است.
پایگاه داده علم الزویر یا همان ساینس دایریکت GIS را اینگونه معرفی کرده است. سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) ابزارهایی هستند که از جمع آوری، نمایش و تجزیه و تحلیل اطلاعات مکانی پشتیبانی می کنند. آنها امروزه در مدیریت منابع طبیعی یکپارچه هستند. تمرکز این کتاب بر روی تئوری، مفاهیم و کاربردهای GIS برای جنگلبانان و مدیران منابع طبیعی برای توسعه مهارت‌های پیشبرد استفاده از GIS در مدیریت است. این فصل یک نمای کلی و تعریفی از GIS و مفاهیم اساسی ارائه می دهد که در فصل های باقی مانده تکرار می شود. به این ترتیب، می توان در اینجا اطلاعاتی در مورد اجزای سخت افزاری و نرم افزاری و بحث در مورد انواع مشکلاتی که GIS می تواند به رفع آنها کمک کند، بیابد. یک GIS کارآمد، کارایی بیشتری را برای ذخیره سازی داده ها، تجزیه و تحلیل و ارتباطات در منابع طبیعی فراهم می کند. این مهم است که کاربران برنامه‌های GIS عملکرد آنها را درک کنند، زیرا این دانش عموماً در قالب‌های داده، بسته‌های نرم‌افزاری و فرآیندهای تحلیلی که امروزه مورد استفاده قرار می‌گیرند قابل انتقال است.
سازمان ملل متحد نقشه ها و داده های مکانمند را اینگونه تعریف می کند. در این تعریف به توانمندی پردازشی و تحلیلی سامانه اشاره نشده است. این موضوع تفاوت بین سامانه های اطلاعات مکانی و سامانه های اطلاعات جغرافیایی را نشان می دهد. طبق اظهارات سازمان ملل، نقشه ها از زمان تأسیس سازمان در سال 1946 تحت نظارت سازمان ملل متحد تولید شده اند. نقشه ها می توانند بخش اصلی سند سازمان ملل متحد، کمکی به سایر مواد یا بخشی از جلسات جلسات در سازمان باشند. نقشه ها، چه نقشه های دیجیتال سنتی و چه نقشه های وب، رسانه اصلی برای ارائه و تجسم اطلاعات مکانی هستند. امروزه نقشه‌ها و خدمات جغرافیایی به کشورهای عضو و سرزمین‌ها آگاهی کاملی را در زمینه چالش‌های جهانی، منطقه‌ای و ملی ارائه می‌کنند. نقشه‌ها و خدمات جغرافیایی امکان نظارت بر وضعیت در سراسر جهان، انجام تحلیل‌های پیشرفته یا ارزیابی روندها در موضوعات خاص، از جمله از طریق استفاده از مشاهدات زمین و تصاویر ماهواره‌ها یا هواپیماهای بدون سرنشین را می‌دهند. خدمات وب جغرافیایی از دستورات و عملیات سازمان پشتیبانی می کند و دیدگاه هایی را در مورد چالش های گذشته و آینده ارائه می دهد. اطلاعات بیشتر در مورد خدمات دبیرخانه موجود است.
معرفی سازمان ملل از خدمات اطلاعات جغرافیایی که تفاوت سسیتم های اطلاعات جغرافیایی را با سیستم های اطلاعات مکانی نشان می دهد در ادامه آمده است (+). در این معرفی سازمان ملل بیان می کند که سیستم های اطلاعات جغرافیایی دارای توانایی تحلیلی و ترکیب اطلاعات است در حالیکه سیستم های مکانی عمدتا به نقشه های آنلاین و دریافت خدمات توسط مردم از نقشه ها اشاره دارد. در سیستم های اطلاعات جغرافیایی نقشه ها برای تحلیل ارتباط عوامل اجتماعی ، عوامل اقتصادی، عوامل فرهنگی، عوامل زیرساختی و عوامل محیط طبیعی سیاره زمین اشاره دارد. سیستم های اطلاعات مکانی به بخش ناوبری و شبکه های تحت وب توسط مردم اشاره دارد. لذا، در تحلیل های سیتسم اطلاعات جغرافیایی ما با هوش مکانی – جغرافیایی و مباحث پردازش ارتباط انسان با طبیعت سروکار داریم.
نتیجه گیری
با توجه به مباحث گفته شده می توانیم نتیجه گیری کنیم که سیستم های اطلاعات جغرافیایی ابزارهای مکانمند هستند که برای اهداف ناوبری، موقعیت یابی و نقشه های آنلاین و توسط مردم یا شرکت ها کاربرد دارند درحالیکه سیستم های اطلاعات جغرافیایی به مجموعه دانش و فناوری های جغرافیایی گفته می شود که برای تحلیل ارتباط های مکانی و شناسایی الگوهای فضایی بر روی سطح سیاره زمین با بخشی از سطح زمین در ابعاد یک شهر به کار می رود. به عبارت دیگر، تفاوت کلی سیستم های اطلاعات مکانی و سیستم های اطلاعات جغرافیایی به کاربرد ابزاری و کاربرد تحلیلی آن دو مربوط است. در سیستم اطلاعات جغرافیایی لازم است کاربرد یا پژوهشگر یا کارشناس با مفاهیم و مبانی اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی، برنامه ریزی، اقلیم، ژئومورفولوژی و زمین شناسی، قوم شناسی و مفاهیم محیطی آشنایی و درک لازم را داشته باشد. درحالیکه کاربران سیستم های اطلاعات مکانی می توانند با استفاده از گوشی تلفن همراه یا پردازش های تحت وب خدمات خود را دریافت کنند. مسیریابی و تعیین موقعیت های کاربران می تواند براساس استفاده از داده هایی باشد که توسط سیستم های اطلاعات جغرافیایی تنظیم و تهیه شده است.
