کاربرد نقشه های تاریخی در باستانشناسی

باستان شناسی (Archaeology) مطالعه گذشته باستانی و اخیر بشر از طریق بقایای مادی است. باستان شناسان ممکن است فسیل های میلیون ساله اجداد اولیه ما در آفریقا را مطالعه کنند. یا ممکن است ساختمان‌های قرن بیستم را در شهر نیویورک کنونی مطالعه کنند. باستان شناسی بقایای فیزیکی گذشته را در پی درک وسیع و جامع فرهنگ بشری تجزیه و تحلیل می کند.

انواع باستان شناسی چیست؟

باستان شناسی رشته تحصیلی متنوعی است. بیشتر باستان شناسان بر روی یک منطقه خاص از جهان یا یک موضوع مطالعه خاص تمرکز می کنند. تخصص به باستان شناس اجازه می دهد تا تخصص خود را در مورد یک موضوع خاص توسعه دهد. برخی از باستان شناسان بقایای انسانی (زیست باستان شناسی)، حیوانات (باستان شناسی جانوران)، گیاهان باستانی (پالئواتنوبوتانی)، ابزار سنگی (لیتیک)، و غیره را مطالعه می کنند. باستان شناسان زیر آب بقایای فعالیت های انسانی را که در زیر سطح آب یا در سواحل قرار دارند مطالعه می کنند. مدیریت منابع فرهنگی، معروف به “CRM” به کاری که باستان شناسان برای پیروی از قوانین فدرال و ایالتی انجام می دهند اشاره دارد.

در سراسر جهان، روش های باستان شناسی مشابه است. اما باستان‌شناسی در قاره آمریکا زیرشاخه‌ی انسان‌شناسی است – مطالعه انسان‌ها. در سایر نقاط جهان، باستان شناسی یک رشته مطالعاتی مستقل یا بخشی از تحقیقات تاریخی است.

سایت های باستانی چیست؟

محوطه باستانی به هر مکانی گفته می شود که در آن بقایای فیزیکی از فعالیت های انسانی گذشته وجود داشته باشد. مکان های باستانی انواع مختلفی دارند. مکان‌های باستان‌شناسی ماقبل تاریخ آن‌هایی هستند که سابقه مکتوب ندارند. آنها ممکن است شامل روستاها یا شهرها، معادن سنگ، هنر صخره ای، گورستان های باستانی، اردوگاه ها و بناهای سنگی مگالیتیک باشند. یک سایت می تواند به کوچکی انبوهی از ابزارهای سنگی تراشیده باشد که توسط یک شکارچی ماقبل تاریخ باقی مانده است. یا یک سایت می تواند به اندازه سکونتگاه های ماقبل تاریخ Chaco Canyon در جنوب غربی آمریکا بزرگ و پیچیده باشد. مکان‌های باستان‌شناسی تاریخی مکان‌هایی هستند که باستان‌شناسان می‌توانند از نوشتن برای کمک به تحقیقات خود استفاده کنند. اینها می توانند شامل شهرهای مدرن پرجمعیت، یا مناطق بسیار زیر سطح رودخانه یا دریا باشند. طیف گسترده ای از مکان های باستان شناسی تاریخی شامل کشتی های غرق شده، میدان های جنگ، محله های بردگان، گورستان ها، آسیاب ها و کارخانه ها می شود.

نقشه بسیاری از سلسله ها و امپراطوری هایی مانند امپراطوری هخامنشی و امپراطوری ساسانی با استفاده از کاوش های باستان شناسان و عوارض و نشانه های بجا مانده از آنها توسط کارشناسان و متخصصان باستان شناسی طراحی و بازسازی شده است. دانلود نقشه گوگل امپراطوری هخامنشی و دانلود نقشه گوگل ارث امپراطوری ساسانی

ابعاد مورد بررسی در علم باستان شناسی چیست؟

حتی کوچکترین سایت باستان شناسی ممکن است حاوی اطلاعات مهمی باشد. مصنوعات اشیایی هستند که توسط انسان ساخته، تغییر یا استفاده شده است. باستان شناسان مصنوعات را تجزیه و تحلیل می کنند تا در مورد افرادی که آنها را ساخته و استفاده کرده اند، بیاموزند. مصنوعات غیرقابل حمل به نام ویژگی ها نیز منابع مهم اطلاعات در سایت های باستان شناسی هستند. ویژگی‌ها شامل مواردی مانند لکه‌های خاک است که نشان می‌دهد زمانی گودال‌ها، سازه‌ها یا نرده‌ها کجا بوده‌اند. اکوفکت ها (Ecofact ) یا حقایق زیستی در اصطلاح بقایای طبیعی مربوط به فعالیت های انسانی هستند. بقایای گیاهی و جانوری می تواند به باستان شناسان کمک کند تا الگوهای غذایی و معیشتی را درک کنند.

متن یا زمینه

زمینه (Context) در باستان شناسی به رابطه ای اطلاق می شود که مصنوعات با یکدیگر و محیط اطراف خود دارند. هر اثری که در یک سایت باستان شناسی یافت می شود مکان مشخصی دارد. باستان شناسان قبل از برداشتن یک مصنوع از آن مکان، دقیقاً محل پیدا کردن آن را ثبت می کنند. در دهه 1920، باستان شناسان یک نقطه نیزه سنگی را پیدا کردند که بین دنده گونه ای از گاومیش کوهان دار آمریکای شمالی قرار داشت که در پایان آخرین عصر یخبندان منقرض شد. بحثی را که ده ها سال ادامه داشت حل کرد. نقطه نیزه یک بار برای همیشه ثابت کرد که مردم از اواخر پلیستوسن در آمریکای شمالی ساکن بوده اند. این زمینه یا ارتباط بین اسکلت گاومیش کوهان دار امریکایی و مصنوع است که این را ثابت کرد. وقتی افراد یک مصنوع را بدون ثبت مکان دقیق آن حذف می‌کنند، آن زمینه را برای همیشه از دست می‌دهیم. در آن نقطه، این مصنوع ارزش علمی کمی دارد یا اصلاً ارزش علمی ندارد. زمینه چیزی است که به باستان شناسان اجازه می دهد تا روابط بین آثار باستانی و بین مکان های باستانی را درک کنند. به این صورت است که می فهمیم مردم در گذشته چگونه زندگی روزمره خود را داشتند.

باستان شناسان برای ترکیب اطلاعات و نقشه ها و همچنین برای انسجام دهی به داده های گرد آوری شده امروزه از فناوری GIS در زمینه های مختلف تجزیه و تحلیل داده ها، برنامه ریزی، مطالعات میدانی، تهیه گزارش و نقشه های تاریجی استفاده می کنند. بنابراین، کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در باستان شناسی به یکی از ضروریات این رشته تبدیل شده است. باستان شناسان از فناوری و نرم افزارهای مختلف GIS برای ذخیره اطلاعات، تبدیل اطلاعات عددی به اطلاعات مکانمند، گزارش گیری و اعمال فیلتر های مکانی برای کشف و درک حقایق جدید و آزمون فرضیات ذهنی، ترسیم نقشه های شهرها و مکان های باستانی، تهیه برنامه های جابجایی به مکان ها، شناسایی ارتباط تپه ها و سایت های باستانی با عوارض طبیعی مانند گسل ها، رودخانه ها، زمین های مسطح و کم شیب استفاده می کنند. بسیاری از این اطلاعات امروزه در قالب نقشه ها موجود است و باستان شناسان می توانند از این داده های آماده برای تحلیل های سایت ها استفاده کنند و مزیت قابل توجهی در تحلیل های سایت های بسیار بیشتری را داشته باشند.

امروزه با فناوری های GIS باستان شناسان می توانند بیش از صدها سایت را بطور همزمان و بطور یکجا با استفاده از نرم افزار های این فناوری تجزیه و تحلیل کنند.

در بسیاری از سایت های باستانی بخصوص در یکصد سال اخیر با توسعه صنایع و تحولات ماشین آلات صنعتی از یک طرف و همچنین توسعه زیرساخت های عصر مدرن، دچار تغییرات و دستکاری های زیادی شدند. سایت های باستانی تا قبل از دوران مدرن و ظهور تکنولوژی های ماشین های سنگین و صنایع نفتی بهتر قابل مشاهده بوده است. به همین دلیل از روی عکس های هوایی دهه های سی و چهل شمسی می توان شواهد این بناها را مشاهده کرد. می توان از روی عکس های هوایی سال های 1334 و 1340 و قبل از دهه 50 شواهد و آثار بهتری از سایت های باستانی را مشاهده نمود.

برای بررسی و شناخت اولیه بسیاری از سایت ها از منظر نزدیکی به عوارض مجاور مانند رودخانه ها و دره های باستانی می توان از نقشه های گوگل ارث استفاده کرد. گوگل ارث این قابلیت را به کاربران باستان شناسی می دهد تا بهتر دوران های باستانی را بازسازی کنند.

باستان شناسی مطالعه تاریخ بشر و پیش از تاریخ از طریق حفاری و تجزیه و تحلیل بقایای مادی، مانند مصنوعات، سازه ها و سایر شواهد فیزیکی است. باستان شناسان از روش های علمی برای کشف و تفسیر این بقایای تمدن های گذشته استفاده می کنند و فرهنگ ها، جوامع و شیوه های باستانی را روشن می کنند. با مطالعه یافته های باستان شناسی، محققان می توانند توسعه جوامع بشری را در طول زمان بازسازی و درک کنند.

همانطور که گفته شده فناوری سیستم اطلاعات جغرافیایی این امکان را به باستان شناسان می دهد تا لایه های مختلف محیط طبیعی مانند نقشه های ارتفاعی شیب زمین شناسی و نقشه های پوشش گیاهی و رودخانه ها را از یک طرف با لایه هایی مانند نقشه سکونتگاه ها و تپه های باستانی از طرف دیگر تلفیق نمایند. این ترکیب نقشه ها با الگوی رویهم قرارگیری می تواند نقش مهمی در تجزیه و تحلیل و استخراج حقایق کشف نشده کمک نمایند.

باستان شناسی در ایران سابقه ای غنی دارد که قدمت آن به هزاران سال می رسد و این کشور خانه تمدن های باستانی متعددی مانند ایلامی ها، پارس ها و اشکانیان است. توسعه باستان شناسی در ایران بسیار تحت تأثیر میراث فرهنگی و فراوانی محوطه های باستانی پراکنده در سراسر منطقه بوده است. ایران طی سال‌ها مؤسسات تحقیقاتی، موزه‌ها و دانشگاه‌هایی را تأسیس کرده است که به مطالعه و حفظ میراث باستان‌شناسی اختصاص داده شده‌اند. این کشور همچنین با سازمان‌ها و محققان بین‌المللی برای انجام کاوش‌ها، پروژه‌های تحقیقاتی و تلاش‌های حفاظتی همکاری کرده و به پیشرفت دانش باستان‌شناسی و شناخت گذشته ایران کمک کرده است.

نقشه های تاریخی ابزار ارزشمندی در باستان شناسی برای کاربردهای مختلف هستند. برخی از کاربردهای کلیدی نقشه های تاریخی در باستان شناسی عبارتند از:

1. شناسایی مکان: نقشه‌های تاریخی می‌توانند با نشان دادن مکان‌های سکونت‌گاه‌های تاریخی، سازه‌ها و ویژگی‌هایی که ممکن است دیگر روی زمین قابل مشاهده نباشند، به باستان‌شناسان کمک می‌کنند تا مکان‌های باستان‌شناسی احتمالی را شناسایی کنند. با مقایسه نقشه های تاریخی با مناظر کنونی، باستان شناسان می توانند مناطق مورد علاقه را برای بررسی بیشتر مشخص کنند.

2. بازسازی منظر: نقشه های تاریخی اطلاعات ارزشمندی را برای بازسازی مناظر گذشته و درک چگونگی تغییر آنها در طول زمان ارائه می دهد. با تجزیه و تحلیل نقشه های تاریخی، باستان شناسان می توانند طرح سکونتگاه های باستانی، الگوهای کاربری زمین و ویژگی های طبیعی را که تغییر یافته یا از دست داده اند، تجسم کنند.

3. تحلیل زمینه ای: نقشه های تاریخی اطلاعات زمینه ای مهمی را برای تحقیقات باستان شناسی ارائه می دهند و به باستان شناسان کمک می کنند تا روابط فضایی بین مکان ها، ویژگی ها و مناظر مختلف را تفسیر کنند. با ادغام نقشه‌های تاریخی در تحلیل‌های خود، باستان‌شناسان می‌توانند بینش‌هایی درباره زمینه‌های اجتماعی، اقتصادی و محیطی فعالیت‌های انسانی گذشته به دست آورند. بسیاری از این تحلیل ها با روش های فوتوگرامتری از روی عکس های هوایی دهه های گذشته قابل مشاهده و تحلیل است.

4. برنامه ریزی حفاری: باستان شناسان از نقشه های تاریخی برای برنامه ریزی پروژه های حفاری و هدایت فعالیت های میدانی استفاده می کنند. با پوشاندن نقشه‌های تاریخی با داده‌های بررسی مدرن، باستان‌شناسان می‌توانند طرح‌های حفاری را ایجاد کنند که مناطق خاص مورد علاقه را هدف قرار داده و شانس کشف بقایای ارزشمند باستان‌شناسی را به حداکثر برساند.

5. مدیریت میراث فرهنگی: نقشه های تاریخی با مستندسازی و حفظ محوطه های باستانی، بناها و مناظر باستانی، نقش تعیین کننده ای در مدیریت میراث فرهنگی دارند. باستان شناسان از نقشه های تاریخی برای ارزیابی اهمیت مکان های میراث، نظارت بر تغییرات در وضعیت آنها و توسعه استراتژی های حفاظتی برای محافظت از آنها برای نسل های آینده استفاده می کنند.

برخی از مهمترین کاربردهای نقشه های تاریخی در زیر آمده است.

کاربرد نقشه های تاریخی

در ادامه به هرکدام از این موارد فوق خواهیم پرداخت.

در زیر برخی لینک مستقیم برخی از مهمترین منابع دانلود نقشه های تاریخی را قرار دادیم.