مکانیابی چیست؟

مکانیابی: تعاریف و مفاهیم

تصمیم گیری مکانی از جمله موضوعاتی است که به صورت روزمره با آن مواجه هستیم. در هر تصمیم گیری با معیارهای (Criteria) مختلفی روبرو هستیم و هدف تعیین بهترین گزینه (The best alternative) از بین گزینه های موجود خواهدبود. بنابراین، هدف انتخاب گزینه ای خواهد بود که به بهترین نحو رضایت تصمیم گیرنده را با در نظر گرفتن معیارهای مد نظر تأمین نماید.

بنابراین، گام مهم در رسیدن به هدف فوق استفاده از روش مناسبی است که مقایسه گزینه ها را به درستی انجام دهد و در این میان گزینه مناسب انتخاب شود. تعریف مکانیابی (Site selection) براساس سایت فوری آموز عبارت است از تصمیم گیری برای انتخاب مناسب ترین مکان از بین تمامی مکان های ممکن در یک منطقه معین براساس تعدادی معیار اولیویت بندی شده با استفاده از روش شناسی معین.

تصمیم گیری چند معیاره ( MCDA Multi Criteria Decision Analysis)[1]عبارت است از مفاهیم، رویکردها، مدل ها و روش هایی که ما را در ارزش یابی کمک می کند و به صورت وزنها، ارزشها و درجه اهمیت اولویت ها بیان می شود (Barredo , 1996) که نهایتاً کمک می کند که تصمیم گیری های بهتری صورت گیرد. در واقع، ما در زندگی روزمره برای هر انتخابی از یک سری معیارها استفاده می کنیم که هر یک از این معیار ها در درون خود نیز دارای ارزش های متفاوتی می باشند (ارزش های درونگروهی) که نمونه آن معیار قیمت در انتخاب مسکن یا تصمیم گیری برای سرمایه گذاری می باشد که از کمترین قیمت تا بالاترین قیمت ارزش گذاری می شود.

مقصود اصلی فنون ارزش یابی چند معیاره (Multi-Criteria Evaluation) این است که یک تعداد از گزینه ها (Options) را با حضور چندین معیار و اهداف متضاد مورد بررسی قرار دهیم (woodg,1983). برای انجام این مهم، ایجاد گزینه های سازگار و یک رتبه بندی (Ordering) از گزینه ها براساس درجه اهمیت آنها ضروری می باشد (Janssen,Bietweld1990). ترکیب فنون تحلیلی طراحی شده جهت کار با مسایل MCDA و در محیط GIS می تواند قابلیت کارکردی بهتری به کاربر بدهد.

برای دسته بندی، پردازش و دستکاری پایگاه داده های فضایی، نرم افزار GIS بسیار مفید است. در نتیجه ترکیب MCDA در محیط GIS می تواند به کاربر کمک کند تا فرایندهای تصمیم گیری را بهبود بخشد. در دهه اخیر MCDA در متن تصمیم گیری بر پایه GIS توجه قابل ملاحظه ای را به خود جلب نموده است که می تواند در حل وضعیت های مغایر برای افراد یا گروه ها در زمینه های فضایی بسیار مفید باشد. همچنین GIS ابزاری بسیار قدرتمند در پردازش اطلاعات مکانی و ارزیابی های انتخاب مکان مناسب می باشد.

روش مکان یابی ارزشیابی چند معیاره یا  MCDA  به این صورت است که ابتدا معیارها انتخاب می شود سپس به آنها ارزشهای درون گروهی داده می شود و با استفاده از روش وزن دهی مانند SAW به  آنها وزن داده می شود و در نهایت معیارها با هم ترکیب می شوند. یکی از مهمترین روش های وزندهی (Weighting) به معیارها استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (Analytical Hierarchy Process) است. این مدل با عنوان مدل AHP شناخته می شود که با وزن دهی به معیار ها موجب می شود که درجه اهمیت یا همان ارجحیت (Preferences) معیارها را نسب به هم مقایسه کنیم. چون در تصمیم گیری مسلما همه معیارها برای انتخاب کیس ها باهم برابر نیستند.

انواع از زمینه هایی که میتوان با استفاده از روش مکانیابی تصمیم گیری بهتری داشت عبارتند از مکانیابی فروشگاه های زنجیره ای، مکانیابی مراکز انتقال خون، مکانیابی سایت های دفن پسماند، مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی، مکانیابی دستگاه های خودپرداز بانک، مکانیابی انوع فروشگاه ها از جمله میوه فروشی، سوپرمارکت، بوتیک های لباس فروشی، فروشگاه لوازم آرایشی، فروشگاه لوازم خانگی، فروشگاه کالای خواب، فروشگاه لوازم برقی، مکانیکی، آرایشگاه ها، مکانیابی دفاتر اسناد رسمی، مکانیابی دفاتر خدمات قضایی، مکانیابی بانک ها، مکانیابی انبار های مصالح ساختمانی، مکانیابی فضای سبز، مکانیابی پست های برق، مکانیابی پل های عابرپیاده، مکانیابی ایستگاه تاکسی، مکانیابی ترمینال های درون شهری و برون شهری، مکانیابی ایستگاه های پلیس، مکانیابی صرافی ها، مکانیابی بیمارستان ها، مکانیابی پارکینگ های طبقاتی، مکانیابی تولیدی پوشاک، مکانیابی رستوران ها، مکانیابی پارک های تفریحی، مکانیابی استخرها و خدمات بهداشتی، مکانیابی خانه های بهداشت، مکانیابی تعمیرات انواع وسایل برقی، مکانیابی انواع خدمات سلامت، مکانیابی داروخانه ها و مکان یابی تمامی اصناف. تمامی این مکان ها و اصناف نیاز مند سامانه های مکان یابی برای توزیع مناسب و بهبود عملکرد خدمات رسانی به جامعه هستند. نتیجه آن علاوه بر بهبود خدمات رسانی می شود می تواند بازدهی اقتصادی و سودآوری هر یک از کسب و کار ها را نیز بهبود بخشد.

روش های مکانیابی با استفاده از دستورات و قابلیت های GIS و با استفاده از اطلاعات مکانی مناسب می تواند نقش مهمی در انتخاب بهینه سایت های مورد نظر داشته باشد.

برخی از معیارها به صورت درون گروهی بر اساس یک سری شاخص های پذیرفته شده و برخی معیارهای دیگر با استفاده از روش هایی خاص و با در نظر گرفتن ویژگیهای منحصر به فرد هر منطقه ارزش دهی می شوند. ارزش دهی هریک از معیارها با توجه به هدف مطالعه و اختصاصات منطقه به صورت نرمال در آمده و در نهایت چند نقطه مناسب بر اساس معیارهای تعریف شده انتخاب و براساس درجه تناسب آن با هدف، الویت بندی می شوند.