در این نوشته به تعاریف و انواع حرکات دامنه ای یا رانش زمین پرداختیم. بسیاری از محل هایی که رانش زمین صورت می گیرد در روی زمین هایی هستند که خانه های شهری یا روستایی در آنها ساخته شده اند و مردم روی آنها زندگی می کنند. رانش زمین گاهی باعث می شود بخشی از یک شهر یا تمام یک روستا بطور کامل ریز خاک دفن شود. در مناطق غیرمسکونی رانش زمین معمولا خسارات مالی و تلفات جانی کمتری دارد.

بررسی علل و مکان های با احتمال رانش زمین یکی از وظایف کارشناسان ژئومورفولوژی است که در تدوین برنامه های مدیریت جغرافیایی لازم است ویژگی های طبیعت هر روستا یا شهر و همچنین خصوصیات اجتماعی و توانایی های اقتصادی و زیرساختی آن سکونتگاه را ارزیابی و تحلیل کنند.

مطالعه این نوشته می تواند برای تمامی دهیاران محترم و کارشناسان شهرداری در برنامه ریزی های روستایی و برای بررسی اراضی جهت صدور مجوزهای ساخت و ساز و یا توسعه زیرساخت ها بسیار مفید باشد.

در این نوشته سعی کردیم در بین توضیحات بطور کاربردی دیتاهای مورد نیاز را معرفی نماییم و لینک دستیابی به آنها را برای سهولیت یافتن آنها قرار دهیم.

---

زمین لغزش

تعاریف

عوامل موثر در رانش زمین

نیروهای زمین لغزش

شیب و بار روی دامنه:

نیروی اصطکاکی:

پیوستگی مواد:

برون زدگی سطوح:

توده ی روی دامنه می لغزد اگر:

پارامترهای تحلیل رانش زمین

1: عوامل زمینی :

2: عوامل مورفولوژیکی:

3: عوامل فیزیکی:

4: عوامل انسانی:

مهمترین انواع حرکات دامنه ای

ریزش سنگ:

فضای عمل سنگ ریزش:

بهمن واریزه:

لغزش های چرخشی و نشست ها:

لغزش های انتقالی:

لغزش های با پخش جانبی:

بهمن برفی:

نتیجه گیری

زمین لغزش

تعاریف

زمین لغزش یا رانش زمین (Landslide) عبارت است حرکت مواد روی زمین که سطح زمینی که چند هکتار مساحت دارد به طرف پایین. در رانش زمین حرکت مصالح سنگی و خاکی از دامنه های کوهستانی که خانه های روستایی یا شهری روی آن قرار درد به طرف پایین انجام می شود.

صورت های کلی آن سقوط، واژگونی، لغزش، گسترش جانبی و جریان می باشد که با افزایش سرعت حرکت مصالح پتانسیل خسارات جانی آن نیز افزایش می یابد. رانش زمین که یکی از انواع رایج مخاطرات است که در علم ژئومورفولوژی مطالعه می شود. این مخاطره به معنی حرکت نسبتاً آرام مواد روی دامنه ای است که گاهی چندین هکتار است و این حرکت دراثر آب و نیروی ثقل انجام می گیرد و معمولاً در سازندهای ریزدانه (رس، مارن، شیل) به وقوع می پیوندد.

طبق یافته های پژوهشگران دانشگاه تهران (+) در هنگام وقوع رانش زمین خاک از توده اصلی زمین با مساحت چند هکتاری جدا شده و روی دامنه حرکت می کند به طوری که سرعت جابه جایی توده در تمام سطح آن یکسان است. طبق این پژوهش بر روی این توده گاهی چند سکونتگاه روستای یا بخشی از شهر قرار دارد و مردم در برخی جاهای روی این زمین در حال زندگی هستند. گاهی در نتیجه رانش زمین خانه های مردم به طور کامل همراه تمام اهالی به زیر خاک می رود. در مقیاس کوچکتر گاهی تنها چند خانه فقط تخریب می شوند. البته در مکان هایی که مسکونی نیست این رانش زمین گاهی هیچ خسارات انسانی و مالی بهمراه ندارد. این سوانح با توجه به درجه برجهندگی و تابآوری سکونتگاه ها می تواند منجر به خسارات مالی یا تلفات جانی برای مردم محلی در مناطق مسکونی یا رهگزران در مناطق غیرمسکونی شود.

عوامل موثر در رانش زمین

زمین لغزش ها توسط زلزله، آتشفشان طوفان و سیل و عملیات عمرانی ایجاد می شود. بنابراین، معیار هایی مانند شیب، فاصله نقاط تا گسل های موجود در یک منطقه و نیز فاصله تا محل آبراهه ها و رودخانه ها و نیز تا محل جاده ها و بزرگراه ها می تواند در پدید آمدن این عامل موثر باشد. نمایش زمین لرزه های ثبت شده در کل ایران را نیز می توانید در Google Earth فعال و مشاهده کنید. مشاهده زمین لرزه های ایران در گوگل ارث

به دلیل افزایش تعداد ساختمان های ساخته شده بر روی شیب های تند و پرتگاه های کوهستانی و نیز در دهانه رودها و دره ها پتانسیل بروز خسارات ناشی از این پدیده در حال افزایش است. غالبا این نوع ساختمان سازی ها بدون توجه به اصول فنی (حسینی، 1387) و پهنه بندی های مورد نظر صورت می گیرد که این خود می تواند عامل افزایش احتمال بحران ها باشد.

رانش زمین یک پدیده مورد مطالعه در علم ژئومورفولوژی است. مخاطره رانش زمین یکی از اصلی ترین فرایند هایی است که براثر نیروی جاذبه یا ثقل زمین ایجاد می‌شود و در نهایت منجر به کاهش شیب می گردد. واژه زمین لغزش همه انواع حرکات دامنه ای متاثر از نیروی گرانش را در بر می گیرد که دامنه آن مشتمل بر سنگ افت ها، لغزش ها، حرکات دورانی، بهمن ها و روانه ها بوده و بررسی ها نشان داده است که از عوامل اصلی رویداد زمین لغزه ها می توان زمین لرزه، فرسایش و آب نزولات جوی را نام برد.

رویداد رانش زمین در یک سطح شیب دار تابعی از مشخصات فیزیکی و مکانیکی زمین با پتانسیل زمین لغزش است. این مشخصات شامل مقدار شیب طبیعی زمین، وجود یک سطح رانش یافته، توزیع فشار آب، استحکام و روابط تنش و مواد تشکیل دهنده لغزش و… می باشند. به طور قطع می توان ادعا کرد که اگر این فاکتورها در اثر ارتعاشات زمین فرسایش و رطوبت (نزولات جوی شدیدوطولانی) به بحرانی ترین حالات برسند سبب  به حرکت درآمدن پهنه هایی با پتانسیل زمین لغزش می شوند.

موضوع اصلی ارزیابی رویداد یا عدم رویداد یک زمین لغزه در یک شیب طبیعی زمین بستگی به استحکام برشی مواد دربرگیرنده شیب و مولفه های نیروی ثقل ناشی از مواد بالای سطح لغزشی دارد. بررسی و برآورد خطر زمین لغزش‌ها به طور معمول به دوروش ناحیه ای و یا جزئی صورت می گیرد.

نیروهای زمین لغزش

توانایی یک دامنه برای مقاومت در مقابل لغزیدن بستگی به نیروی محرک کلی که دامنه را به سمت پایین می کشد در برابر نیروی مقاومت کننده ای دارد که آن را در بالا نگه میدارد. نیروی محرک رانش زمین اول از نیروی جاذبه که روی وزن مواد روی دامنه کار میکند، تشکیل شده است درحالیکه نیروی مقاومت کننده از توانایی مواد و اصطکاکی که آن مواد را در محل خودش نگه داشته است، تشکیل شده است. (هایندمن و هایندمن، 2010)

شیب و بار روی دامنه:

ارتباط بین زاویه شیب دامنه یا میزان شیب دار بودن دامنه و بار روی دامنه یا وزن مواد روی دامنه عاملی کلیدی در فروریخن دامنه و زمین لغزش است. هرچه شیب دامنه بیشتر باشد، نیروی محرک و در نتیجه احتمال فرو ریختن دامنه بیشتر است. نیروی مقاومت کننده تحت تاثیر نیروی اصطکاکی و پیوستگی مواد دامنه می باشد.

نیروی اصطکاکی:

نیروی اصطکاکی[1] بستگی به زاویه شیب و بار روی دامنه دارد. زمانی که نیروی اصطکاکی از مقاومت اصطکاکی فراتر برود، توده روی دامنه می لغزد و دامنه فرو می ریزد. آب عامل مهمی در پایداری دامنه است و می تواند در لغزنده شدن مواد روی دامنه موثر باشد.

پیوستگی مواد:

پیوستگی مواد[2] نیروی مهمی است که دانه های خاک را کنار هم نگه میدارد و تحت تاثیر تنش سطحی آب بین دانه های سست یا سیمان بین دانه ها است. این خصوصیت نتیجه جذب ایستا بین ذرات تشکیل دهنده مواد دامنه و جذب تنش سطحی آب میان دانه ها می باشد.

برون زدگی سطوح:

سطوح درونی که با زاویه های ملایمتری در دامنه ها حفر شده اند می توانند موجب افزایش شیب از یک طرف و کاهش نیروی اصطکاکی و مقاومت نگهدارنده سطوح شده و درنتیجه موجبات زمین لغزش را فراهم نماید. معمولا در مجاورت راه ها و جاده هایی که جدید احداث شده اند تا مدتی برای اینکه خاک به تعادل برسد رانش زمین رخ می دهد.

هرچه شیب بیشتر باشد نیروی موازی با شیب بیشتر و احتمال لغزیدن بالاتر است. در دامنه های ملایم تر با شیب کمتر، نیروی اصطکاک (f) بیشتر از نیرویی است که موازی با شیب می کشد (F) درحالیکه برای دامنه های پرشیب این حالت برعکس است. (معادله 2-1)

توده ی روی دامنه می لغزد اگر:

نیروی محرک  > پیوستگی مواد + مقاومت اصطکاکی

معادله (2-1)

نیروی مقاومت کننده بیشتر از نیروی محرک است. در اینجا پارامتر N نیروی عمود به شیب، (N-p) x tan α نیرویی مقابل شیب منهای فشار آب منافذ ضرب در تانژانت زاویه شیب است. عامل p فشار منافذ است، α زاویه شیب، C پیوستگی مواد شامل نیروی خاک به اضافه نیروی ریشه است. (هایندمن و هایندمن، 2010)

پارامترهای تحلیل رانش زمین

این عوامل عمدتا مواردی هستند که می تواند زاویه شیب و بار مواد روی دامنه را تحت تاثیر قراردهند. این عوامل عبارتند از برش زیر یک دامنه توسط رودخانه و یا جاده سازی که باعث افزایش شیب می شود، اضافه شدن بار در بخش بالایی یک دامنه درنتیجه ساخت و ساز، اضافه شدن آب به خاک از منابع مختلف، و حذف پوشش گیاهی که دسترسی آب به مواد دامنه را تسهیل میکند.

می توانید لایه گوگل ارث رودخانه ها و همچنین لایه جاده ها و راه های ایران در گوگل ارث را از لینک های مربوطه دانلود کنید.

کرودن و وارنس (1996) عوامل زمین لغزش را چهار گروه تقسیم نمودند که عبارتند از:

1: عوامل زمینی :

مواد سست دامنه ای، مواد حساس، مواد هوازده، مواد بریده شده، مواد منفصل یا شکاف دار، ناپیوستگی توده ای با جهت گیری معکوس (لایه بندی)، ناپیوستگی ساختمانی با جهت گیری معکوس (گسل، دگرشیبی، همبرگی)، تمایز در نفوذپذیری، تمایز در سفتی (مواد سفت و متراکم بر روی مواد پلاستیکی). این عوامل را میتوان در برنامه گوگل ارث از روی نقشه های زمین شناسی و همچنین نقشه لندفرم ها یا نقشه خاک منطقه مشاهده کنید. این نقشه ها را در لینک های مربوط فوق می توانید دانلود کنید.

2: عوامل مورفولوژیکی:

بالاآمدگی آتشفشانی یا تکتونیکی، برخاستن یخچالی، فرسایش رودخانه ای در پای دامنه، فرسایش ناشی از موج در پای دامنه، فرسایش یخچالی در پای دامنه، فرسایش حاشیه های جانبی، فرسایش زیرزمینی (انحلال و پایپینگ)، رسوبگذاری که بر روی دامنه یا تاج آن انباشته می شود، حذف پوشش گیاهی (از طریق آتش زدن جنگل ها یا خشکسالی)

برای دانلود نقشه های Google Earth طبقه بندی های فرسایش خاک کشور می توانید از این لینک اقدام کنید.

3: عوامل فیزیکی:

بارندگی شدید، ذوب برف شدید، بارش استثنایی طولانی مدت، پایین آمدن سریع (بوسیله سیلاب یا جزرومد)، زمینلرزه، فوران آتشفشانی، ذوب شدن زمین های یخ بسته، هوازدگی ناشی از ذوب شدن و ذوب یخ، هوازدگی ناشی از منبسط و منقبض شدن مهمترین عوامل فیزیکی هستند که در رانش زمین موثر هستند. این عوامل در برخی موارد برهمکنش آنها می تواند منجر به شدید کردن مخاطره رانش زمین شود.

4: عوامل انسانی:

تخلیه دامنه یا پنجه آن، بارگذاری و رسوب برروی دامنه یا تاج آن، پایین آمدن دامنه از مخزن سد، جنگل زدایی، آبیاری کشاورزی، معدنکاری، لرزش های مصنوعی، حرکت قلتک ها و فعالیت های تونل سازی، نشت آب از تاسیسات عواملی هستند که می توانند موجب تحریک زمین و ایجاد رانش زمین شوند. (کرودن و وارنس[3]، 1996)

در این مورد عوامل اجتماعی مردم ساکن سکونتگاه ها و همچنین عوامل اقتصادی آنها از نظر استحکام ساخت بناها و مساکن می تواند نقش مهمی در میزان خسارات آنها داشته باشد. بنابراین، ویژگی های متفاوت انسان ها در برخورد با عوامل طبیعی نقش مهمی در توانمندی آنها جهت پیشرفت و یا پرهیز آنها از خطر داشته باشد. این مورد یکی از مهمترین اهداف سندای 2030 جهت بالا بردن برجهندگی سکونتگاه های روستایی و شهری است.

عوامل رانش زمین به شیوه های مختلف روی دامنه ها و مناطق مختلف عمل میکنند. عمده ترین این عوامل در ادامه تشریح می شوند.

الف: پرشیب شدن بیش ازحد و اضافه شدن بار بیش ازحد:

توازن بین نیروهایی که روی دامنه عمل می کنند می تواند با افزایش شیب و با اضافه شدن بار برروی دامنه به هم بخورد. این بار می تواند از طریق افزودن مواد در بالای دامنه اضافه شود و یا با برداشت مواد از پنجه دامنه کم شود. این بار یا از طریق عملیات های ساخت و ساز و یا بوسیله عوامل طبیعی مانند برف و باران اضافه می شود. پرشیب شدن بیش ازحد می تواند از طریق عوامل طبیعی نظیر فرسایش در پای دامنه و یا با دخالت های انسانی و خاکریزی هایی انجام شود. اغلب مجموعه ای از این عوامل باعث حدوث لغزش در دامنه می شوند. بدون لحاظ نمودن سهولت دسترسی، افراد بسیاری خانه های خود را روی دامنه های پرشیب بخاطر دید مناسب به دریا یا رودخانه احداث می کنند. این محدوده ها اغلب بوسیله برش پای دامنه از طریق جاده سازی یا شستشو توسط جریان آب پرشیب می شوند. در هموارسازی برای ساخت و ساز زاویه شیب بالای محدوده برش زیاد می شود و در پایین این محدوده مواد برداشت شده بصورت بار اضافی به دامنه افزوده می شود. روی برخی دامنه های پرشیب نظیر پای یک پادگانه که با جریان آب شستشو یافته، پنجه سطح لغزنده ممکن است توده کم مقاومت یا بدون مقاومتی را ایجاد کند. در برخی موارد دیگر، یک ریزش ممکن است با سرعت زیاد و با نتایج زیانباری اتفاق افتد.

ب: افزودن آب :

افزودن آب به یک دامنه احتمال لغزش آن را بیشتر می کند زیرا آب وزن دامنه را افزایش می دهد و از طرف دیگر موجب سهولت لغزش دانه های خاک و کاهش اصطکاک می شود. دوره طولانی بارش سنگین و مداوم موجب اشباع خاک شده که با افزایش فشار آب منافذ موجب جداشدن ذرات خاک و لغزش می شود. با برابر بودن سایر شرایط، دامنه هایی که در اقلیم های مرطوب هستند احتمال رخداد رانش زمین و لغزش در آنها بالاتر است. همچنین، فعالیت های انسانی نظیر نشت آب، لوله های فاضلاب، یا ایجاد استخر شبیه کانال های آبیاری می تواند باعث نفوذ آب به خاک شود. پرشدن مخزن سد با افزایش سفره آب نیز می تواند موجب رانش زمین و لغزش هایی مخصوصا در لبه های مخازن سد ها شود. بیشتر عوامل و محرک های زمین لغزش نظیر دامنه های پرشیب، زیربری، بار بیش از حد، آب اضافی، و زلزله مستقل از یکدیگر هستند. به هرحال، شدیدترین فجایع زمانی رخ می دهند که چند عامل باهم ترکیب شوند.

برای دانلود نقشه و اطلاعات سد های کشور کلیک کنید.

نقشه موقعیت مکانی سد های ایران

اطلاعات سد های کشور

مهمترین انواع حرکات دامنه ای

زمین لغزش ها و سایر حرکات دامنه ای معمولا براساس نوع مواد، نوع حرکت، و نرخ جابجایی طبقه بندی می شوند. مواد عمدتا به دسته هایی تقسیم می شوند که شامل بلوک هایی از سنگ بستر سخت، واریزه هایی با اندازه های مختلف عمدتا کمتر از 2 میلیمتر، گل و لای ریزتر از دو میلیمتر هستند که آب در بیشتر این مواد مخصوصا مواد با دانه بندی ریزتر اثر می گذارد. نرخ جابجایی به پایین بسیار متغیر است که عمدتا بستگی به چندین عامل دارد که عبارتند از شیب دامنه، اندازه ذره، محتوای آب، ضخامت توده در حال حرکت، نوع کانی های رسی، و میزان رس موجود در خاک.

انواع حرکت شامل ریزش از صخره ها، واژگونی، لغزش ها، پخش شدن های جانبی، و جریان است. هریک از این ها می تواند دربرگیرنده سنگ، واریزه، و خاک باشد. اغلب در حین جابجایی به پایین، هرنوع از این حرکت ها می توانند به انواع دیگر تبدیل شوند.

ریزش سنگ[4]:

ریزش سنگ در مناطق پرشیب کوهستانی در صخره هایی با شکاف های تقریبا عمودی و زون های ضعیف دیگر توسعه می یابد. توده های عظیم سنگ های منفصل از دامنه های با صخره های پرشیب که گاهی با آب ناشی از ذوب برف درهم آمیخته اند سقوط می کنند و به قطعات ریزتری تبدیل می شوند و به سمت پایین دامنه می لغزند. سنگ هایی که عمدتا موجب این ریزش می شوند شامل گرانیت، سنگ های دگرگونی، و ماسه سنگ هستند. محرک هایی که می توانند موجب این نوع ریزش ها شوند معمولا عواملی چون زمین لرزه های بزرگ، عبور قطارها، زیربری دامنه و انفجارها در فعالیت های معدنی می باشند. برای دانلود موقعیت معادن فعال و غیر فعال در گوگل ارث بطور آنلاین اینجا کلیک کنید.

این سنگ ها معمولا در پای دامنه بصورت بادبزن تجمع می یابند. برخی قطعات بزرگ و قلوه سنگ های بزرگ به محل های دورتر از پای دامنه می غلتند که می توانند بسته به اندازه، سرعت، و فاصله جابجایی بسیار خطرناک باشند. نمونه های زیادی وجود دارد که گاهی یک قطعه سنگ بزرگ یک خانه را به کلی نابود کرده است. این ریزش های سنگی هم برای خانه ها و هم برای جاده ها می تواند بسیار خطرناک باشد بطوریکه نمونه هایی از آن در تیرماه سال 1394 در مسیر جاده فیروزکوه (در این قسمت می توانید لایه های اطلاعاتی GIS حوضه های آبخیز شمال ایران را دانلود کنید) در منطقه مورد مطالعه حوادث فاجعه باری را به بار آورده است. چنین ریزش هایی می تواند همراه با بارش و یا بدون بارندگی موجب سقوط تخته سنگ های بزرگی در مسیر جاده ها شود و یا موجب مسدود شدن راه های ارتباطی شود. نمونه هایی از این خسارات در جاده های هراز و فیروزکوه به کرات مشاهده شده است.

 فضای عمل سنگ ریزش:

فاصله ای که یک سنگ ریزش طی می کند فضای عمل سنگ ریزش[5] نامیده می شود که عموما در ارتباط با ارتفاع سقوط و جرم سنگ است که انرژی بالقوه یک سنگ روی دامنه را بیان می کند. سنگ های حجیم تر واقع در ارتفاع بالاتر مسیر طولانی تری را طی می کنند چون هم انرژی بالقوه بیشتری دارند و هم به راحتی از روی سنگ های کوچکتر روی دامنه عبور می کنند و سنگ های کوچکتر نمی توانند مانع ادامه غلتیدن آنها شوند. ارتباط بین ارتفاع و فضای عمل می تواند مسافت فضای عمل را برای یک سنگ ریزش معین پیش بینی نماید. برای سنگ ریزش های کوچکتر از 500000 متر مکعب یا کمتر، زاویه شیب حدود 33 درجه است. بنابراین، توده ای که از ارتفاع 100 متری سقوط می کند یک مسافت 165 متری را طی خواهد کرد. هرچه سرعت حرکت یک سنگ ریزش بیشتر باشد، توده آن می تواند مسافتی بیشتر از ارتفاع محل صخره اولیه را طی کند. این امر از طریق تبدیل انرژی بالقوه ارتفاع اولیه یک توده سنگی به انرژی حرکتی آن صورت می گیرد. سنگ ریزش های خیلی بزرگ می توانند مسافت افقی معادل 5 تا 20 برابر ارتفاع سقوط اولیه خود را طی کنند. مثلا در یک سقوط از ارتفاع 1000 متری سنگ ریزش ها می توانند تا حدود 20 کیلومتر دور تر از نقطه کنده شدن منتقل شوند. نیروی بالقوه یک سنگ روی یک دامنه بستگی به جرم آن سنگ و ارتفاع آن روی دامنه دارد.

معادله (2-2)                                                                                  M x G x H = انرژی بالقوه

که در این رابطه: M = جرم به کیلوگرم، G = شتاب گرانش به متر برثانیه، H = ارتفاع است. زمانی که سنگی سقوط می کند نیروی بالقوه آن به نیروی جنبشی (انرژی حرکت) تبدیل می شود. بالاترین سرعت آن نزدیک کف نقطه سقوط آن است که در این نقطه انرژی جنبشی بیشترین مقدار را دارد.

معادله (2-3)                                                                                ½ m x v2 = انرژی جنبشی

که در این رابطه: m = جرم به کیلوگرم و v سرعت به متر بر ثانیه است. بنابراین، سنگ های بزرگتر روی یک صخره انرژی بالقوه بیشتری دارند و سرعت بیشتری خواهند داشت و مسافت بیشتری را از پایه دامنه طی خواهند نمود.

بهمن واریزه:

سنگ ریزشی که در آن مواد با دانه های ریز وجود دارد که بصورت جریان خمیری با سرعت بالا حرکت میکند بهمن واریزه[6] گفته می شود. اکثر زمین لغزش های بزرگ و مخرب دنیا بصورت یک سنگ ریزش شروع شدند و به تدریج بصورت یک بهمن واریزه ای درآمدند. یک بهمن واریزه ای می تواند به سمت پایین دامنه با سرعتی معادل 100 تا 300 کیلومتر در ساعت حرکت کند که برخی از آنها تخته سنگ های قول پیکری به اندازه یک خانه را با خود حمل می کنند. عده زیادی معتقداند که سنگ های موجود در چنین بهمن واریزه ای از هوای فشرده زیر آن ترکیب شده که این هوای ترکیب شده در مخلوط سیل سنگی باعث روان شدن آن می شود. به عبارت دیگر، این سیال برروی یک لایه ای از هوا در زیر خود سوار است و به پایین حرکت می کند. به هرحال در مواردی که این جریان مواد بخش هایی از دامنه را کنده است این مدعا رد می شود. شواهد همچنین بیان می دارد که بسیاری از این سنگ ریزش ها بصورت یک سیالی متشکل از قطعات سنگ معلق در هوا جریان می یابند.  (هایندمن و هایندمن، 2010)

لغزش های چرخشی و نشست ها:

یکی از معمول ترین و فراوان ترین نوع زمین لغزش، لغزش های چرخشی و نشست ها[7] هستند. مواد همجنس نرم و چسبنده که فاقد سطح مسطح هستند که حرکت زمین لغزش را هدایت می کند و معمولا روی یک سطح لیز مقعر به سمت آسمان می لغزند. این سطح خمیدگی پیدا می کند زیرا در بالای توده در حال حرکت نیروی جاذبه آن را به سمت پایین می کشاند؛ این بخش عمودی سطح لغزشی راس سراشیبی[8] نامیده می شود. در بخش پایین تر، این جرم روبه بیرون به سمت فضای باز رانده می شود. ترکیب این دو نیرو (جاذبه و نیروی رو به بیرون) این توده را هرچه بیشتر به حالت چرخشی در می آورد. خمیدگی سطح لغزش همزمان با حرکت بدور توده لغزش می چرخد بطوریکه انتهای بالایی بلوک لغزش بسمت عقب به داخل دامنه اولیه کج می شود. بخش پایینی دامنه به سمت بیرون از دامنه حرکت می کند که به سمت پایین ترین انتها یا پنجه دامنه هدایت می شود. این امر مواد لغزشی را در پای دامنه انباشته می کند. (شکل 2-5)

شکل 2-5: انواع زمین لغزش های چرخشی. منبع شکل (کرودن و وارنس، 1996)

لغزش های انتقالی:

لغزش های انتقالی[9] روی سطح ضعیفی که از قبل وجود داشته اند حرکت می کنند که کم و بیش موازی دامنه هستند. این لغزش ها شاید صفحه هایی در امتداد لایه های ذاتا ضعیف می باشند. برخی از اینها لایه های خاکی لیزی هستند که درزیر آنها سنگ بستر سخت قرار دارد. در مقایسه با لغزش چرخشی، لغزش انتقالی اغلب کم عمق است و با کج شدگی درختان به سمت پایین مشخص می شود. لغزش های انتقالی بطور ویژه ای خطرناک هستند زیرا در مقایسه با لغزش های چرخشی اغلب سریع تر حرکت می کنند. (شکل 2-6)

شکل 2-6: دو نوع لغزش چرخشی و لغزش انتقالی (هایندمن و هایندمن، 2010)

لغزش چرخشی بطور عمیقی در داخل زمین نفوذ می کند و سطح قبل از لغزش و درختان در حال رشد همزمان با حرکت به سمت عقب کج می شوند. لغزش انتقالی کم عمق است و موازی با سطح زمین است و سطح قبل از لغزش بخصوص در پنجه شاید بشکند و درختان در حال رشد عمودی باقی می مانند روی سطح اما به سمت پنجه جهتگیری پیدا میکنند.

لغزش های با پخش جانبی:

نوعی از لغزش انتقالی است که گاهی لغزش های با پخش جانبی[10] نامیده می شود. در صورتی که رس و شن غنی از آب و سست در عمق کم باشند، جریان خمیری یا فروریزش ممکن است این توده را به سمت پایین دامنه بفرستد. بخش هایی از این توده در حال حرکت ممکن است فروبروند و بلوک هایی را بالاتر از بقیه نگه دارند.

بهمن برفی:

در اقلیم های سرد، بهمن برفی[11] می تواند بطور کشنده ای موجب حرکت زمین به سمت پایین باشد. یک بهمن برفی با ضخامت 30 سانتیمتر می تواند چندین تن برف را با سرعت بالا به سمت پایین دامنه انتقال دهد. این حرکت می تواند قربانیان را در مسیر حمل کرده و دفن نماید. دامنه هایی با شیب 30 تا 45 درجه بیشترین استعداد را برای بهمن دارند هرچند که در دامنه هایی با شیب بسیار کمتر هم این اتفاق می تواند رخ دهد.

شرایط آب و هوایی ویژه ای می تواند لایه های ناپایداری را روی دامنه ایجاد کند که منجر به خطر بهمن شود. برف سنگین می تواند بار زیادی را روی دامنه اعمال کند در شرایطی که محیط برای اسکی بازان نیز مناسب است. تغییرات دمایی چند روزه نیز می تواند لایه های ناپایدار را روی دامنه ها ایجاد کند. در فصل بهار نفوذ آب به داخل نهشته های روی دامنه می تواند موجب لغزنده شدن آنها و ترکیب آنها با برف روی دامنه شده و بهمن را ایجاد کند. در بیشتر مناطق کوهستانی دامنه های رو به شمال به دلیل اینکه در طول روز نور خورشید کمتر موجب ذوب شدن برف ها می شود، احتمال خطر بهمن در این دامنه ها بیشتر است. در زیر پیش آمدگی ها یا در چاله های روی دامنه ها نیز این خطر بیشتر است. شروع یک بهمن ممکن است از طریق افزایش بار روی دامنه بوسیله وزن یک شخص اسکی باز، فروریختن برف، یا حتی نیروی برف در سطح دامنه باشد. گالی ها یا مسیر های بهمن های قبلی می توانند محل های پر خطری محسوب شوند. در محل های یخچالی نیز بهمن می تواند به وسیله حرکت یخچال، تغییرات دمایی، زلزله، اغتشاش ناشی از حرکت یک اسکی باز یا کوه نورد ایجاد شود. امن ترین محل ها روی دامنه هایی با پوشش درختی بزرگ هستند. اغلب در این گونه دامنه ها با احتمال خطر بهمن بالا خانه هایی وجود دارد که می تواند خطرناک باشد. دلیل توسعه ساخت و ساز ها روی مناطق مستعد زمین لغزش بخاطر داشتن منظره زیبا و نیز زمین هایی است که بطور راحت تری قابل دسترس و تهیه هستند. (هایندمن و هایندمن، 2010)

برای دانلود اطلاعات آب و هوایی استان های ایران می توانید از این لینک اقدام کنید.

نتیجه گیری

در این نوشته تعاریب و ابعاد رانش زمین و انواع دیگر حرکات دامنه ای را بررسی کردیم. بررسی یافته های این تحقیق می تواند در بررسی مخاطرات در روستاها و شهرها از بسیاری خسارات و تلفات جلوگیری کند. این نتایج می تواند برای دهیاران محترم و کارشناسان شهرداری در برنامه ریزی های شهری و روستایی و اجرای ساخت و ساز ها و مجوز های ساختمانی یا زیرساختی بسیار مفید باشد.