حوضه آبخیز: تعاریف، سنجش پارامترها و تحلیل مورفومتری
در این نوشته حوضه آبخیز را تعریف کردیم و سپس درباره برخی از مهمترین عوامل مرتبط با تحلیل حوضه آبخیز و پارامترهای سنجش حوضه های آبریز بحث کردیم. حوضه های آبخیز واحدهای بررسی مدیریت جغرافیایی شهرها و روستاها هستند. خصوصیات حوضه آبخیز نقش مهمی در تشدید سیل و یا تضعیف آن ایفا می کنند. بسیاری از مخاطرات مانند رانش زمین نیز تا حدود زیادی وابسته به شرایط حوضه های آبخیز هستند.































































































































حوضه آبخیر (Drainage Basin یا watershed) یا حوضه آبریز واحدی از سطح سیاره زمین است که تمام آب های ناشی از بارش در داخل آن به سمت یک نقطه معین از زهکشی (drainage) حوضه و یا چند چاله پراکنده داخل آن سرازیر می شوند. طبق این تعریف هر حوضه آبخیز دبی (discharge) آب مشخص دارد که با حوضه های کناری متفاوت است.
حوضه های آبخیز دارای پیوستگی هستند طوری که بین دو حوضه مجاور هیچ شکاف (Gap) یا فضای خالی وجود ندارد و همچنین هیچ رویهم افتادگی (Overlap) ندارند. این دو اصطلاح به این معنی است که در سطح سیاره زمین هیچ نقطه ای را نداریم که در داخل یک حوضه آبریز قرار نداشته باشد. هر نقطه از سطح کره زمین حتما داخل یکی از حوضه های آبخیز قرار داد. آب بارش در داخل هر حوضه یا به یک نقطه خروجی واحد و معین سرازیر می شود و یا در چند نقطه از مرکز حوضه فرو می رود.
شایان ذکر است که حوضه از واژه عربی حوض آب یا لگن آب گرفته شده است و متفاوت از کلمه حوزه است که از ریشه عربی حیز است و به معنی حیطه موضوعی یا دامنه مطالعاتی است. لذا، با توجه به ماهیت ظرفیتی حوضه آبخیز و ماهیت موضوعی حوزه این دو متفاوت از هم هستند. در مطالعات دانش جغرافیایی به هیچ عنوان از اصطلاح حوزه برای حوضه آبخیز نباید استفاده شود که غلط املایی محسوب می شود.
حوضه های آبخیز یک مفهوم ژئومورفولوژی هستند و بعنوان مهمترین واحد مطالعات ژئومورفولوژی شناخته می شوند. برای درک این که تمام سکونتگاه های شهری و روستایی در جهان در داخل یک حوضه آبریز مشخصی قرار دارند می توانید از لینک “شهر در حوضه” موقعیت شهر یا روستای خودتان را جستجو کنید که در داخل کدام حوضه قرار دارد.
برای درک بهتر حوضه های آبریز و شناخت تفاوت حوضه ها باهم می توانیم به برخی عوامل مانند فیزیوگرافی (Physiography) آن بپردازیم. این عوامل در تمیز دادن حوضه های مختلف بسیار مهم است و در تشدید یا تضعیف مخاطرات نقش اساسی دارد. آن دسته از مطالعات که به بررسی خصوصیات فیزیکی و شکلشناسی حوضه میپردازد را فیزیوگرافی گویند. آگاهی از خصوصیات فیزیوگرافی یک حوضه همراه با اطلاعاتی از شرایط آب و هوایی منطقه می تواند تصویر به نسبت دقیقی از کارکرد کمی و کیفی سیستم هیدرولوژیک (Hydrologic system) آن حوضه را در اختیار ما قرار دهد (پیتلیک[1]، 1994).
جهت بررسی هر چه بهتر و دقیقتر یک حوضه آبخیز، آن حوضه به واحدهای هیدرولوژی کوچکتری با عنوان زیر حوضه تقسیم می شود تا بتوانند هر یک را بطور مجزا مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. برخی از خصوصیات فیزیوگرافی و توپوگرافی می توانند بسیاری از عوامل آب و هوایی مانند درجه حرارت و نوسانات آن، نوع و میزان بارندگی سالانه، میزان تبخیر و تعرق (evapotranspiration) را تشدید و یا تعدیل کنند و در کل می توان گفت موجب پیدایش انواع آب و هوای موضعی یا منطقه ای شوند (کیم و همکاران[2]، 2016).
از جمله مهمترین خصوصیات فیزیکی یک حوضه می توان به مساحت، محیط، شکل، ارتفاع، شیب و تراکم زهکشی اشاره کرد.
مطالعات فیزیوگرافی در شناخت، برنامه ریزی و مدیریت حوضههای آبخیز نقش اساسی دارد. زیرا دیگر مطالعات همچون فرسایش و رسوب، هیدرولوژی، هواشناسی و … بدان وابسته است و بیشتر پارامترهایی که در شناخت فیزیوگرافیک حوضه حاصل می شود در فرمولها و روابط تجربی مورد استفاده میباشند.
در این قسمت می توانید google earth حوضه های آبخیز و زیرحوضه های آبریز ایران را دانلود کنید.
برای انجام تحلیل های مورفومتری مقالات زیادی انجام شده است که یکی از این مقالات مربوط به پژوهشی جامع براساس فناوری های پیشرفته GIS است که با دیدگاه مدیریت محیط این موضوع را بررسی کرده است. برای دانلود مقاله این پژوهش به مقاله زیر مراجعه کنید.
مساحت حوضه یکی از عوامل مهم فیزیکی است که بر روی مقدار دبی پیک سیلاب ها، حجم رواناب و فرم هیدروگراف تاثیرگذار است. حوضه آبخیز به مساحتی از زمین گفته می شود که اطراف آن را ارتفاعات فرا گرفته و در نتیجه رواناب حاصل از بارندگی روی این سطح در گودترین نقطه آن تمرکز یافته و از نقطهای که کمترین ارتفاع را دارد از حوضه خارج می گردد.
به عبارت دیگر حوضه آبریز مساحتی است که رواناب سطحی در آن بطور طبیعی به نقطه واحدی به نام نقطه تمرکز هدایت می شود (علیزاده، 1384). محدودهای از سطح زمین که بارش داخل آن به طرف نقطه تمرکز متمایل می شود سطح حوضه نامیده می شود.
حوضه ها از نظر مساحت به سه دسته کوچک با مساحت کمتر از 100 کیلومتر مربع، متوسط با مساحت بین 100 تا 1000 کیلومتر مربع و بزرگ با مساحت بالغ بر 1000 کیلومتر مربع تقسیم می شوند (علیزاده، 1384). مساحت کل حوضه و میزان نفوذپذیری بر مقدار و شدت رواناب موثر است.
محیط حوضه به طول خط تقسیم آب گفته می شود که حوضه را از حوضههای مجاور مجزا میسازد. محیط حوضه بر حسب کیلومتر یا مایل سنجیده می شود (علیزاده، 1384).
محیط حوضه از دو دیدگاه مورد بررسی قرار می گیرد: یک محیط توپوگرافیک که در طبیعت قابل رویت است و یک محدوده ژئولوژیک که بستگی به خصوصیات زمین شناسی حوضه داشته و از سطح زمین قابل مشاهده نیست بطوریکه ممکن است تغذیه حوضه از مناطقی ورای محدوده سطح حوضه نیز صورت گیرد.
برای مشخص کردن طول حوضه نمایه های زیادی به کار می رود که در تحلیل رواناب سیل از آنها استفاده می شود. در یک تعریف طول حوضه به طول مسیر آبراهه اصلی از نقطه خروج تا دورترین قله روی خط تقسیم آب گفته می شود. در بررسی نقشه های توپوگرافی، آبراههای که بزرگترین طول را داشته باشد آبراهه اصلی در نظر گرفته می شود. به عبارت دیگر لزومی ندارد که رودخانه را تا قله ارتفاعات ادامه دهیم بلکه طول حوضه فقط از نقطه خروجی تا جایی است که رودخانه بطور مشخص روی نقشه وجود دارد. (علیزاده، 1384)
انواع آبراههها از نظر شکل شامل شاخهای یا دندریتی، قائم یا آبراهه قدیمی، داربستی، شعاعی، زهکشی حلقوی، زهکشی موازی و زهکشی غیر عادی است (احمدی، 1386).
از معمولترین و فراوانترین آبراهه ها (stream) که در حوضه مورد مطالعه دیده می شود نوع شاخهای یا دندریتی است (شکل 4-4 و 4-5). تشکیل این نوع آبراهه اغلب مربوط به جنس سنگ است و عوامل دیگری از قبیل شیب و جهات ساختمانی نیز در شکل گیری آن دخالت دارند.
شرایط توپوگرافی و فیزیوگرافی حوضه معمولا با اصطلاح شیب نیز تعریف می شود که عبارتند از اختلاف ارتفاع بین دو نقطه تقسیم بر فاصله افقی همان نقاط است. شیب معمولا بصورت متر بر متر است و آرکتانژانت شیب متربرمتر شیب به درجه را بدست می دهد و همچنین از حاصلضرب شیب به درجه و عدد صد تقسیم بر عدد چهل و پنج شیب به درصد بدست می آید. برای درک بیشتر این مورد به مقاله شیب سطح سیاره زمین مراجعه کنید.
با کمک مدل رقوی ارتفاعی (DEM) حوضه می توان طبقه بندیهای شیب را بدست آورد. شیبها بر اساس اصطلاحات کلی مسطح، ملایم، متوسط و پر شیب گروه بندی می شوند (دباری[3]، 2004). زمان حمل رسوبات به مناطق پایین شیب در مناطق پرشیب سریعتر است. خصوصیاتی از شیب که در فرسایش خاک دخالت دارند شامل درجه، طول، شکل و جهت شیب است. در صورت یکسان بودن سایر شرایط، شیب های تند (تاحدی از درجه شیب) فرسایش زیادی ایجاد میکنند؛ چون در این مناطق آب با سرعت بیشتری به طرف پایین جاری شده و در نتیجه انرژی جنبشی و قدرت فرسایش آن بیشتر می شود.
نقش شیب زمین در فرسایش برحسب خصوصیات خاک متفاوت است. اثر آن در خاکهای قابل نفوذ کاهش می یابد زیرا آب پیش از سرعت گرفتن در داخل خاک نفوذ می کند. با افزایش شیب، پایداری خاک کاهش می یابد و به عبارتی انتقال ذرات به طرف پایین افزایش می یابد. بررسیها نشان داده که میزان فرسایش خاک با درجه شیب رابطه مستقیم ندارد بلکه به صورت نمایی است (رفاهی، 1385).
رواناب در زمان حرکت روی سطح زمین از مسیری بر روی خاک یا سنگ بستر حرکت میکند که کمترین مقاومت را داشته باشد. هرچه مقدار آبراهههایی که به یک رودخانه متصل میشوند بیشتر باشند زهکشی در سطح منطقه بیشتر و شدت جریان بیشتر خواهد بود.
سیستم شبکه هیدروگرافی تا حدود زیادی تابع ویژگیهای زمین شناسی است. بنابراین مشخصات آبراههها (جهت جریان، تراکم، نوع و شکل) در رابطه با وضعیت سنگ و ناهمواری منطقه است. از آنجا که برداشت، حمل و رسوبگذاری مواد بوسیله آب های جاری صورت می گیرد، مطالعه و چگونگی فعالیت آبراههها و نتیجه آن در تجزیه و تحلیل مسائل ضروری به نظر می رسد (احمدی، 1386؛ نیستورن و همکاران، 2017). نقشه رودخانه های ایران در گوگل ارث را از اینجا دانلود کنید.
شبکه رودخانه کار تخلیه یا زهکشی جریانهای سطحی را انجام می دهد. در حوضه های آبریزی که تعداد انشعابهای رودخانه زیاد باشد و این انشعابات در قسمت وسیعی از سطح حوضه گسترش داشته باشند، جریان های سطحی به سرعت متمرکز شده و سبب می شود تا تغییرات سریع دبی رودخانه سرعت و شدت بیشتری داشته باشد (ضیایی، 1380).
بطور کلی عوامل موثر در شبکه هیدروگرافی رودخانه عبارتند از:
1)عوامل زمین شناسی شامل سختی، نفوذپذیری، کیفیت و کمیت درز و شکاف ها و درجه انحلال سنگ ها.
2)عوامل ساختمانی شامل وضعیت شیب و امتداد لایهها و طبقات، نوع و جهات درز و شکافها، گسل و وضعیت زمین ساخت منطقه (احمدی، 1386).
شکلی که از تصویر یک حوضه آبریز روی یک صفحه افقی فرضی حاصل می گردد شکل حوضه[4] آبریز نامیده می شود (ضیایی، 1380). شکل حوضه آبخیز به دلیل تاثیر در خصوصیات هیدرولوژیکی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.
به عبارت دیگر ضریب شکل عبارت است از نسبت مساحت حوضه (A) به مجذور طول حوضه (L2) و با علامت FF نشان داده می شود.ضریب شکل حداکثر یک (برای حوضه های مربع شکل) بوده و هرچه مقدار آن کمتر باشد نشان دهنده کشیدگی حوضه است.
شکل حوضه ها تعیین کننده مقدار آبی است که از سرچشمه رودخانه تا محل خروج از حوضه می گذرد. از نظر ظاهری حوضه های آبریز دارای شکلهای گوناگونی هستند ولی بطور کلی می توان آنها را در سه گروه عمده کشیده، پهن و بادبزنی تقسیم کرد. شکل حوضه تاثیر زیادی در طرز جریان رودخانه دارد.
متداولترین شاخص شکل حوضه ضریب فشردگی[5] است که به نام ضریب گراویلیوس نیز خوانده می شود و عبارت است از نسبت محیط حوضه (P) به محیط دایره فرضی (Pˊ) که مساحت آن برابر مساحت حوضه است.
این ضریب پس از ساده شدن به صورت فرمول C = 0.28P/√A نمایش داده می شود (علیزاده، 1384). اگر حوضه ای دایره ای کامل باشد ضریب C=1 است، در غیر اینصورت مقدار این ضریب از یک بزرگتر خواهد بود که نشان دهنده انحراف شکل آن از دایره است (علیزاده، 1384).

google earth حوضه های آبخیز و زیرحوضه های آبریز ایران

متن PDF تحلیل چند عاملی تاثیر مورفومتری حوضه ها بر هیدرولوژی سیل


دانلود لایه های مکانی حوضه آبخیز ظالم رود ساری

دانلود لایه های GIS حوضه آبخیز رودخانه ورند

دانلود ژئودیتابیس آماده لایه های حوضه آبخیز شیرین رود مازندران

لایه های GIS حوضه آبخیز رودبار مازندران

لایه های GIS حوضه آبخیز خطیرکوه سوادکوه مازندران

لایه های GIS حوضه آبخیز کسیلیان

لایه های GIS آماده حوضه آبخیز دودانگه

آموزش ویدئویی ترسیم خودکار مرز حوضه آبخیز در WMS

ویدئوی تهیه رده آبراهه های حوضه آبخیر در ArcGIS

نقشه تاریخی توپو 50000 شهر نقده naqadeh نقده آذربایجان برگه شیت 5063-1 با شماره sheet 5063-I

دانلود عکس های هوایی کرونا از سال 1340 تا 1355 شمسی

نقشه گوگل ارث تپه های ماسه ای (Sand dunes) ایران

چشمه های اطراف شهر همدان در گوگل ارث

دوره مقدماتی ArcGIS Pro

نقشه تاریخی شهر بوشهر

نقشه تاریخی شهر چابهار

نقشه تاریخی شهر اراک

نقشه تاریخی شهر بیرجند

تبدیل دیتا و تولید اطلاعات در GIS

نمایش رودخانه ها در گوگل ارث kml

فوری آموز پروژه محور پردازش آماری در ArcGIS Pro

پکیج جامع آموزش ArcGIS Pro

ویدئوی ابزارهای تحلیلی زمین آماری در ArcGIS Pro

دانلود آموزش ویدئویی اتصال مکانی (Spatial Join) در ArcGIS Pro

محیط کاری نرم افزار ArcGIS Pro پرو مقدماتی

تنظیمات اولیه قبل از راه اندازی پروژه در ArcGIS Pro

نقشه توپوگرافی دهه 30 پهنه زراعی شیت 6753-2

فایل اتوکد طرح تفصیلی شهر سمنان

دانلود فایل گوگل ارض زمین های زراعی دهه 40 استان های شرقی

google earth زمین های زراعی دهه 40 استان های غربی

فایل زمین های زراعی دهه چهل روی گوگل ارث استان های شمال غربی

دانلود زمین های زراعی دهه چهل روی google earth استان های جنوبی

دانلود پهنه های زراعی دهه چهل روی گوگل ارث استان های شمالی

دانلود موقعیت چشمه های آب گرم ایران

موقعیت گنبدهای نمکی ایران در google earth

google earth حوضه های آبخیز و زیرحوضه های آبریز ایران

درج خودکار اسم لایه در فیلد

دانلود یکجا تمام نقشه های توپوگرافی 1:250000 ام ایران

نقشه توپوگرافی مقیاس 50000 ام - برگه لیره سر شیت 6163-2 (6163 II) شمال تنکابن - liresar

لایه DEM ده 10 متر استان تهران

لایه های GIS شهر ماهنشان استان زنجان

لایه های GIS شهر قیدار استان زنجان

دانلود لایه های GIS شهر خرمدره استان زنجان

لایه های GIS شهر سلطانیه استان زنجان

دانلود لایه های GIS ایجرود استان زنجان

دانلود لایه های GIS شهر ابهر

لایه های GIS شهر زنجان

نقشه google earth انواع تیپ خاک ایران

نقشه موقعیت مکانی سد های ایران

نقشه کاربری های شهری خرم آباد در گوگل ارث

فایل CAD طرح تفصیلی شهر ساری

متن PDF تحلیل چند عاملی تاثیر مورفومتری حوضه ها بر هیدرولوژی سیل

متن PDF پهنه بندی مخاطره زمین لغزش با روش فازی و کدنویسی پایتون در GIS و وزندهی AHP

آموزش مدل بیلدر (Model Builder) در ArcGIS Pro

ویدئوی آموزش پایتون (arcpy) در ArcGIS Pro

ژئودیتابیس لایه های GIS طرح توسعه و عمران ناحیه ای استان تهران

ژئودیتابیس کامل لایه های GIS شبه جزیره میانکاله

پهنه های مستعد رانش زمین در استان تهران | نقشه گوگل

زمین های مجاز کشاورزی آبی استان تهران | نقشه گوگل

دانلود آموزش ساخت انیمیشن در ArcGIS

لایه فضاهای سبز شهر تهران

اطلاعات جمعیتی محله های بندر ماهشهر در گوگل ارث

دانلود لایه های مکانی حوضه آبخیز ظالم رود ساری

دانلود لایه های GIS حوضه آبخیز رودخانه ورند

دانلود ژئودیتابیس آماده لایه های حوضه آبخیز شیرین رود مازندران

لایه های GIS حوضه آبخیز رودبار مازندران

لایه های GIS حوضه آبخیز خطیرکوه سوادکوه مازندران

لایه های GIS حوضه آبخیز کسیلیان

لایه های GIS آماده حوضه آبخیز دودانگه

آموزش ویدئویی ترسیم خودکار مرز حوضه آبخیز در WMS

ویدئوی تهیه رده آبراهه های حوضه آبخیر در ArcGIS

ابزار تبدیل آنلاین مختصات UTM در گوشی همراه و مشاهده یو.تی.ام روی نقشه بدون نیاز به نصب برنامه










نقشه توپوگرافی مقیاس 1:50000 چامستان، شماره شیت 6462-4 ، Chomastan با فرمت jpg






نقشه توپوگرافی مقیاس 1:50000 لواسان بزرگ، شماره شیت 6361-1 ، با فرمت jpg





















نقشه توپوگرافی مقیاس 1:50000 زاغمرز، شماره شیت 6663-I ، فرمت jpg (ZACH-E MARZ برگه 6663-I)

نقشه گوگل ارث تپه های ماسه ای (Sand dunes) ایران

چشمه های نزدیک شهر ساوه روی Google Earth

چشمه های اطراف شهر سرعین در (Google Earth)

چشمه های نزدیک شهر سنندج در گوگل ارث Google Earth

چشمه های اطراف شهر خوی در گوگل ارث

چشمه های اطراف شهر کرمانشاه در نقشه آنلاین Google Earth

چشمه های اطراف شهر ایلام در (Google Earth)

چشمه های اطراف شهر همدان در گوگل ارث

مشاهده چشمه های اطراف شهر اسلام آباد غرب در Google Earth

نقشه (Google Earth) چشمه های اطراف شهر بجنورد خراسان

نقشه چشمه های اطراف شهر ماکو در گوگل ارث

نقشه چشمه های شهر اردبیل در گوگل ارث

فوری آموز تبدیل فایل های CAD به Google Earth

نقشه قنات های شهر اراک

قنات های شهر زاهدان

قنات های داخل شهر جاز

قنات های شهر کرمان در گوگل ارث

نقشه google earth قنات های شهر کرج

نقشه قنات های شهر اصفهان

قنات های شهر قزوین در گوگل ارث

نقشه قنات های شهر شیراز

نقشه قنات های شهر قم

نقشه قنات های شهر مشهد در google earth

نمایش رودخانه ها در گوگل ارث kml

آمار ایستگاه های آب و هوایی کشور

اسم روستاها و نام روستا در Google Earth

اسم شهرها در گوگل ارث و مکان و نام شهرها در Google Earth

مکان زلزله های ایران در نرم افزار Google Earth

Geomorphology عوارض لندفرم کل کشور

معادن فعال و غیرفعال ایران در google earth

دانلود گوگل ارث تقسیمات زیست محیطی ایران

موقعیت مکانی تپه های باستانی

مکان زلزله های گذشته در برنامه Google Earth

نقشه google earth راه ها و جاده های ایران

مکان های خطر زلزله در ایران روی Google earth

دانلود فایل گوگل ارض زمین های زراعی دهه 40 استان های شرقی

google earth زمین های زراعی دهه 40 استان های غربی

فایل زمین های زراعی دهه چهل روی گوگل ارث استان های شمال غربی

دانلود زمین های زراعی دهه چهل روی google earth استان های جنوبی

دانلود پهنه های زراعی دهه چهل روی گوگل ارث استان های شمالی

مکان قنات های شمالی در گوگل ارث

مکان قنات های جنوبی در Google Earth

مکان قنات های شمالغرب در گوگل ارث

مکان قنات های غربی در google earth

مکان قنات های شرقی در گوگل ارث

نقشه کاربری های شهری خرم آباد در گوگل ارث

آموزش وارد کردن ایکس و ایگرگ GPS به GIS و Google Earth

ژئودیتابیس لایه های GIS طرح توسعه و عمران ناحیه ای استان تهران

املاک و زمین های مجاز برای توسعه صنعت و مسکن تهران
